Jaargang 8, nommer 2 – Augustus 2011 - LitNet

LitNet Akademies Jaargang 8(2) – Augustus 2011
Afrika eers met die eerste demokratiese verkiesing in 1994 aan.” Die romans wat in
hierdie artikel aan bod kom, speel meestal af gedurende hierdie tweede koloniale
tydperk waarna Viljoen verwys, wat strek vanaf 1961 tot 1994. Alhoewel ’n roman soos
Coconut (2007) van Kopano Matlwa ná 1994 afspeel, worstel die karakters steeds met die
oorblyfsels van koloniale denkwyses en magsverhoudinge (Abrahamsen 2003:195),
veral met betrekking tot idees oor voorkoms.
Wolf (1991:12) meen dat die aanname dat skoonheid universeel en onveranderlik is,
eintlik ’n mite is: die aanname dat die Platoniese “Ideale Vrou” die standaard vir
vroulike skoonheid stel, is ’n Eurosentriese veronderstelling. Soos Erasmus (1997:12)
tereg aanvoer, is hierdie aannames egter so diep gesetel in plaaslike kulturele diskoerse
dat daar steeds ’n neiging is om ’n ligte vel en reguit hare as mooi te beskou. De Villiers
(2003:172) verduidelik dit as volg: “Fisieke aspekte soos liggaamsbou, haarkleur en -
tekstuur, velkleur, vorm van die neus, ensovoorts – juis die aspekte waarop die
apartheidsideologie gebaseer is – was goed en mooi as dit soos, of byna soos, dié van
die wit mens was.” Hunter (2002:178) herinner ons dat identiteit altyd relasioneel is.
Gevolglik kan diegene wat as “mooi” gedefinieer word, slegs as mooi beskou word in
verhouding tot diegene wat as “lelik” gedefinieer word.
Volgens Hill Collins (1991:89) vorm die relasionalitieit van identiteit ook idees oor
skoonheid deurdat die skoonheidsnorme wat “witheid” ophemel, slegs kan funksioneer
deur “swartheid” te af te kraak. Die simboliese krag van hare lei daartoe dat hare met ’n
sekere voorkoms kan dien as “an encapsulation of the degradation of blackness” (Dash
2006:28).
Uit die teksontleding wat in die res van die artikel volg, sal dit duidelik blyk dat dit
bykans onmoontlik is om die bespreking van hare, huidskakering en gelaatstrekke
netjies te skei, aangesien hulle meermale saamgegroepeer word in die romans.
2. Gelaatstrekke, hare en mag
Die mate waarin reguit hare swaarder weeg as enige ander liggaamlike eienskap, duik
telkens op in Suid-Afrikaanse romans. In Rayda Jacobs se My father’s orchid (2006) vra
die hoofkarakter Hüd vir sy neef, Joe, hoe ’n nuwe kennis lyk. Hüd is in 1977 gebore en
die eerste sewentien jaar van sy verhaal speel dus af gedurende Suid-Afrika se tweede
koloniale tydperk. Joe antwoord slegs dat die meisie, Pearl, lang hare het (38). Jacobs
plaas ekstra klem op die belang van hierdie beskrywing deur die frase “long hair” in ’n
eie sin te herhaal. Hüd verstaan tog te goed wat Joe bedoel met sy antwoord en hy dink
dat dit kan beteken dat Pearl lelik of dom is, maar dat dit alles oorskadu word deur
haar “hair that could lift up and sway in the wind” (38).
Ook in Matlwa se roman Coconut (2007) onthul die verteller, Ofilwe, se beskrywing van
’n skoolmaat hoe “mooi” hare negatiewe karaktereienskappe onbelangrik laat lyk.
Ofilwe beskryf die meisie, Kate, as “spoilt and haughty”, asook “rude and foulmouthed”,
met ’n “podgy face and swollen ankles” (1). Ten spyte hiervan meld Ofilwe:
“But with that hair, Kate was glorious” (1). Almal in die skool was “dazzled” deur die
“radiance” van Kate se “soft hair, curled slightly at its ends” (1).
In Wicomb se kortverhaal “Friends and Goffels” (2008:101–6), is die verteller eksplisiet
oor die sosiale mag van reguit hare wanneer sy sê: “Everyone knew the indexes of
worth amongst coloureds, knew the acceptable combinations of facial features, and that
good hair would always override the other disabilities” (103). “Good hair” is die
274
ISSN 1995-5928 | Tel: 021 886 5169 | E-pos: akademies@litnet.co.za