Jaargang 8, nommer 2 – Augustus 2011 - LitNet

LitNet Akademies Jaargang 8(2) – Augustus 2011
daarvan uit dat die “middlebrow” deurgaans sy eie posisie bepaal ten opsigte van die
dominante kultuur en derhalwe besig is met ’n sogenaamde “counter-discourse”.
Vanselfsprekend gebeur dit slegs in enkele romans eksplisiet. Van Boven ontleed
vervolgens drie romans waarin hierdie fenomeen voorkom. Dat dit om “middlebrow”romans
gaan, lei sy af uit die plek wat kritici daaraan toegewys het, die profiel van die
skrywers, en, sou bygevoeg kon word, die verkope en die aanbieding self.
9. Drie Afrikaanse middelmoot-romans as voorbeeld van
’n “counter-discourse”
In die Afrikaanse letterkunde is daar heelwat tekste wat hulle óf aanbied as
middelmoot óf as sodanig geklassifiseer word, én wat uitsprake maak oor “hoër”
kunsvorme, veral die letterkunde. Hier onder word drie sodanige tekste bespreek.
9.1 Onder bevoorregte mense
Marie Linde (skuilnaam van Elise Bosman) se debuutwerk Onder bevoorregte mense
(1925) het in 1924 ’n prosawedstryd gewen. Roos (1992:44) verwys na Rob Antonissen
en P.C. Schoonees se aanvanklike resepsie daarvan: hoewel hulle besprekings
patroniserende kensketsings van hierdie roman – wat dan ligte leesstof vir dames sou
wees – bevat, word die kritiek (selfs van Schoonees, wat aanvanklik vleiend was)
algaande krasser.
Antonissen (1956:160) meen dat die werk enkele goeie eienskappe bevat, soos “goeie
tipering van die milieu, ten dele inwendige motivering van die gebeure, en die
behandelde tema self. Tog bly dit maar middelmatige literatuur, weens die
onbelangrikheid van die hoofpersoon en die kragtelose skryftrant.” Ook Dekker
(1958:150) vind Linde se eersteling haar beste werk, en sonder haar realisme en die
kritieklose wyse waarop die egoïstiese Ben uitgebeeld word, as verdienstelik. Die
uitbeelding van Bettie raak algaande “oppervlakkig”. Kannemeyer (1978:197) eggo
Antonissen byna woordeliks in sy aanprysing van die milieuskildering en Dekker wat
betref die uitbeelding van Ben “wat objektief en sonder enige vooroordeling van die
kant van die verteller voorgestel word” en van die hoofkarakter wat “geen diepte” het
nie.
Roos (1992:51) gee ’n paar moontlike redes vir die verskuiwing in waardering van
hierdie soort boeke (Onder bevoorregte mense van Marie Linde, Oogklappe van Meg Ross
en Eva Walter se Eensaamheid). Sy spekuleer dat die kritici “wat sedert die veertigerjare
die norme daargestel en die geskiedenis geskryf het” negatief was oor hierdie romans
wat nie ingepas het in “’n geïdealiseerde Volk- en vaderlandvisie nie” en wat nie “die
mite van die Boer en sy liefhebbende, hardwerkende vrou onderskryf het nie” (Roos
1992:51). In hierdie soort romans vervolg Roos, het die vroulike karakter se
“konvensionele rol as ondersteuner, moeder, verdrukte of selfs rebellieuse eggenote”
geen plek nie.
Kannemeyer (1978:199) beskou Linde se “woordstroom oor kleinburgerlike sake op die
lange duur onhoudbaar. Daarby is die skyn van diepsinnigheid wat sy met die
ideologie en toespitsing op aktuele sake wil bereik, uiters pretensieus.”
John (1994:15) beweer dat die roman ook gelees kan word as ’n worsteling “met die
vraag wat dit beteken om ’n kunstenaar in Suid-Afrika gedurende die twintigerjare van
hierdie [die 20ste] eeu te wees.” Hy voer aan dat die werk gemarginaliseer is deur die
80
ISSN 1995-5928 | Tel: 021 886 5169 | E-pos: akademies@litnet.co.za