Keuzen in de sociale zekerheid - Paul de Beer

Inleiding: Keuzen in de sociale zekerheid
enige tijd geleden in een interview met Trouw waarschuwde, wordt deze groep wel
als ‘de twee miljoen van De Geus’ aangeduid. Om te voorkomen dat deze groep permanent
buitenspel komt te staan – en dan een grote last voor de sociale zekerheid
zou gaan vormen – lijken drastische maatregelen nodig. Ter rechterzijde wordt vooral
gepleit voor verlaging van het minimumloon, terwijl links zich primair richt op
ambitieuze scholingsprogramma’s, herstel van loonkostensubsidies zoals de SPAK,
herwaardering van gesubsidieerde arbeid en specifieke arbeidskortingen of werkbonussen
voor laagbetaalden (naar het voorbeeld van de Amerikaanse Earned
Income Tax Credit). In dit verband wordt ook steeds vaker gewezen op de ontslagbescherming,
die de insiders op de arbeidsmarkt zou beschermen ten koste van de
outsiders, vaak onder verwijzing naar het Deense model. Denemarken kenmerkt zich
door aan de ene kant een zeer flexibele arbeidsmarkt, vrijwel zonder ontslagbescherming,
maar anderzijds ook hoge uitkeringen en een systeem van arbeidsvoorziening
dat garant staat voor een snelle doorstroom naar ander werk. In het Deense model
gaat derhalve werkzekerheid boven baanzekerheid. Men zou hierin de contouren
kunnen herkennen van een nieuw sociaal(-democratisch)-liberaal model, dat deregulering
(met name aan de onderkant van de arbeidsmarkt) combineert met een actief
arbeidsmarktbeleid en royale sociale bescherming.
Niet iedereen is echter zo gecharmeerd van het Deense model. Men kan er vraagtekens
bij zetten of de Nederlandse arbeidsmarkt wel zo inflexibel is. Zo biedt het
duale ontslagstelsel aan werkgevers een ontsnappingsroute via de kantonrechter
indien zij snel van overtollig personeel af willen. In ieder geval blijkt de werkgelegenheid
in Nederland erg sterk te fluctueren met de economische conjunctuur. Maar is
dat een bewijs van flexibiliteit of juist van een gebrek aan flexibiliteit?
In ieder geval is duidelijk dat niet kan worden volstaan met alleen versoepeling van
de ontslagbescherming. Dat zou het voor werkgevers wat al te gemakkelijk maken om
sociale kosten op de gemeenschap af te wentelen. In feite is de ontslagbescherming
ook een vorm van sociale zekerheid. Het Deens model spoort in deze visie dan ook
niet met het principe ‘de vervuiler betaalt’. Anders gezegd: versoepeling van de ontslagbescherming
vereist ook dat werkgevers worden aangesproken op de sociale
kosten die zij daarmee veroorzaken, bijvoorbeeld doordat zij de uitkering van de ontslagen
werknemer moeten betalen, of boetes moeten betalen als ze onvoldoende
investeren in de ‘employability’ van hun werknemers. Dit zou echter weer ontwijkingsreacties
kunnen oproepen, bijvoorbeeld doordat werkgevers dan gebruik
gaan maken van (Poolse) uitzendkrachten, voor wie geen of minder sociale zekerheid
geldt.
15