Keuzen in de sociale zekerheid - Paul de Beer

Investeren in individualiseren, met het oog op de jeugd
Dat betekent dat bijstand slechts de laatste schakel is in een proces van het garanderen
van welzijn. De eerste taak is ervoor te zorgen dat een zo klein mogelijk aantal
mensen daar terecht komt. De vraag is dus vooral: waarom komen mensen überhaupt
in de bijstand terecht? Is ons onderwijs zodanig ingericht dat niemand zonder diploma
de school verlaat? Is onze jeugdzorg van zodanige kwaliteit dat kinderen goed
beschermd worden en geen kans krijgen verloren te raken voor de samenleving?
Zijn onze kinderopvangvoorzieningen en schoolstructuren (openingstijden, atv’tjes en
vakanties) zodanig dat iedereen in staat is te werken en na scheiding in haar eigen
onderhoud te voorzien en hoe zit het met het toezicht op de alimentatiebetalingen?
Deze retorische vragen en het negatieve antwoord er op dateert niet van deze regeerperiode.
We kunnen dus niet verbaasd zijn als teveel mensen gebruik moeten maken
van de bijstand. Belanden mensen eenmaal in de bijstand dan houdt de verantwoordelijkheid
niet op, ook dan nog zijn goed onderwijs, respect, en vormen van steun die
het zelfvertrouwen kunnen bevorderen van het grootste belang vanuit het perspectief
van een fatsoenlijke samenleving.
Wederzijdsheid en rekenschap
Klantmanagers laten tegenwoordig cliënten een contract tekenen wanneer ze een
integratietraject ingaan. Daar wordt mee uitgedrukt dat er geen rechten zonder plichten
zijn; tegenover de aanspraak op een collectief goed, hetgeen de bijstand is, moet
ook de plicht staan naar vermogen bij te dragen aan het algemeen belang. Met
Sennett (2003) kunnen we uitleggen waarom dit een terecht, want respectvol, principe
is. Bijstand, zegt hij, moet niets met medelijden te maken hebben, en zelfs niet met op
mededogen gebaseerde solidariteit (charitas). Bijstand kan alleen respectvol verleend
worden als we de ander daarmee in staat stellen autonomie te verwerven, in de betekenis
van het als mens kunnen functioneren in en met de samenleving.Wederzijdsheid
is echter vooral van belang in de directe relatie tussen de bijstandsverleners – professionals
en uitvoerende instellingen – en de cliënt. Tegenover de plichten van de bijstandontvanger
moeten de plichten van de klantmanagers, de reïntegratiebedrijven
en de nationale en lokale overheden evenzeer duidelijk zijn. Wat zijn de sancties als zij
hun verplichtingen niet nakomen?
Vergelijkende casestudies in Nederland, de Verenigde Staten en Engeland (Millar &
Evans 2003; Korteweg 2004) hebben me de afgelopen jaren geleerd dat we in de
bestrijding van de armoede, waar de bijstand een uitweg uit zou moeten bieden, met
een dilemma kampen. De armoede in Nederland neemt toe, ook in gezinnen met kinderen
(Snel, van der Hoek & Chessa 2004). Maar omdat we nog niet het schrijnende
armoedeniveau van de Verenigde Staten en Engeland hebben bereikt, is er lang niet
op alle niveau’s het bewustzijn aanwezig dat maatregelen genomen moeten worden.
Een extra belemmering is dat de verantwoordelijkheid voor de uitvoering van het
94