Keuzen in de sociale zekerheid - Paul de Beer

De ‘andere’ verzorgingsstaat
Van inkomensoverdrachten naar dienstverlening
Conventioneel sociaal beleid legt zich meer toe op inkomensoverdrachten dan op
sociale dienstverlening en is meer gericht op ouderen dan op jongere huishoudens.
De nieuwe sociale risico’s veronderstellen eerder een groeiende behoefte aan dienstverlening
voor gezinnen (kinderopvang en verzorging voor ouderen) dan aan inkomenscompensatie;
niet omdat de inkomenspositie van ouderen tegenwoordig
relatief goed en zeker is, maar omdat vergrijzing (longevity) eisen stelt aan professionele
zorg die gezinnen niet (langer) kunnen opbrengen.
In steeds meer landen in de Europese Unie is discussie ontstaan over de plaats, sturing
en kwaliteit van maatschappelijke dienstverlening – zoals bijvoorbeeld het onderwijs,
de gezondheidszorg, de volkshuisvesting (WRR, 2004). Kritiek op- en onvrede met het
brede domein van de maatschappelijke dienstverlening is drieledig: a) er wordt te
weinig geïnvesteerd in publieke dienstverlening, b) er wordt te weinig kwaliteit geboden,
in relatie tot het geïnvesteerde geld en c) de aanpak is hopeloos ouderwets, zeker
in vergelijking tot commerciële dienstverlening.
Als leidend uitgangspunt voor beleid moet dienstverlening aan gezinnen dan ook de
hoogste prioriteit krijgen. Dit betekent immers een win-win-strategie: het welzijn van
gezinnen wordt versterkt, de kosten van de vergrijzing worden gedrukt, en het productieve
en financiële (belasting)draagvlak raakt verstevigd.
Maximeren arbeidsparticipatie
Arbeidsparticipatie is een essentieel bestanddeel geworden van effectief burgerschap.
Werk is de beste garantie tegen sociale uitsluiting. Dit is ook de centrale boodschap
van het rapport Jobs, Jobs, Jobs van de Europese Werkgelegenheid Taskforce, opgezet
door de Europese Commissie en voorgezeten door Wim Kok (2003). De nieuwe doelstelling
is deelname aan het arbeidsproces te bevorderen, in plaats van het stimuleren
van uittreding uit het arbeidzame leven. Dat heeft verregaande gevolgen voor de
relatie tussen werkgelegenheidsbeleid en sociale zekerheid.We zien een verschuiving
van het beschermen van individuen tegen het grillige karakter van de arbeidsmarkt
(door het verstrekken van uitkeringen vanwege ouderdom, werkloosheid, ziekte etcetera)
naar meer nadruk op arbeidsmarktintegratie in een open, op kennis en vaardigheden
gebaseerde economie.
In toenemende mate zien we een nadruk op de wederkerigheid van rechten en
plichten: om in aanmerking te blijven komen voor uitkeringen moeten uitkeringsgerechtigden
verplicht worden om een baan te accepteren of een opleiding te volgen,
terwijl de overheid meer dan voorheen de plicht heeft uitkeringsgerechtigden te
re-activeren voor de reguliere of gesubsidieerde arbeidsmarkt. Voorts is het van
belang te benadrukken dat vrouwen in de meeste Europese landen nog altijd een
arbeidsreservoir vormen. Een verdere toename van het aantal werkende vrouwen is
66