Keuzen in de sociale zekerheid - Paul de Beer

Solidariteit, fatsoen en het naakte bestaan
De factor arbeid is dus weliswaar eigenaar van de belangrijkste productiefactor geworden,
maar eigendom leidt tot een zeer ongelijke inkomensverdeling. Het beste idee
kan eindeloos worden verkocht, het een na beste idee is eigenlijk waardeloos.
Eén stapje op de ranglijst maakt dus een enorm verschil. Zoals dat vaak kernachtig
wordt aangeduid:“the winner takes all”. De kenniseconomie leidt dus tot ongelijkheid
binnen de factor arbeid, en tot onzekerheid: wie zal zeggen of jouw idee het beste zal
zijn, of helaas net slechts het één na beste.
Deze observaties hebben enorme gevolgen voor de organisatie van het economische
proces. Centrale regie is ten dode opgeschreven, het stimuleren van het eigen initiatief
is onvermijdelijk. De veel besproken horizontalisering van de samenleving is hiervan
een direct gevolg: de directeur kan zijn medewerker wel directieven geven, maar
omdat hij eigenlijk niet weet waar het over gaat heeft dat niet zoveel zin. Onderhandelen
met zijn ‘ondergeschikte’ is dan de enige oplossing.Wie kennis heeft zal daar
dus voor worden beloond (want daar gaan die onderhandelingen natuurlijk over) of
de vorm aanemen van een ruimhartige beloning naar prestaties.
Dit is één van de kernproblemen van de overheidssector. Onderwijs en zorg, maar ook
de ruimtelijke ordening en de (aanleg van) infrastructuur zijn sectoren waar kennis, en
dus kennismonopolies, een grote rol spelen. Centrale regie is daar dus op zijn retour, en
daarmee ook de politieke verantwoording. Dat proces is nu al een jaar of dertig gaande,
en zal nog wel even verder gaan. Tegelijkertijd nemen de ongelijkheid en onzekerheid
toe, en dus de behoefte aan sociale zekerheid. Op die manier ontstaat grote
behoefte aan fatsoenlijke sociale zekerheid voor degene van wie kennis uit mode is
(en die dus nieuwe kennis moet vergaren), of voor degene voor wie kennis sowieso
moeilijk bereikbaar is.
Kortom: afscheid van centrale sturing en de erkenning van het belang van beloning
naar prestaties (met alle gevolgen van dien voor de inkomensongelijkheid), maar tegelijkertijd
de erkenning dat in een dergelijke wereld een goed stelsel van sociale zekerheid
nodig is.
De relatie tussen jong en oud
Mijn laatste punt betreft de relatie tussen jong en oud. Hier dreigt een vreselijk blokkade.
De vergrijzing en ontgroening leiden niet alleen tot financiële, maar ook tot politieke
problemen.
Het CDA heeft dat met zijn toenmalige lijsttrekker Brinkman ervaren. De leeftijd van de
mediane kiezer (als je alle kiezers naar leeftijd rangschikt, is dat de middelste kiezer, die
dus de ‘doorslaggevende’ stem heeft) neemt voortdurend toe, en politieke partijen
zullen hun oren dus steeds meer naar het grijze belang laten hangen. Er zijn al politici
op zoek naar deze markt, zoals bleek in de Volkskrant van 23 juli 2004, waar Bram Peper
vast een opstand van de 50 plussers aankondigde. Deze ontwikkeling creëert het
89