Keuzen in de sociale zekerheid - Paul de Beer

Investeren in individualiseren, met het oog op de jeugd
zowel uitkeringsontvangers als die van de bijstandverstrekkers benadrukt worden.
Wat betekenen deze uitgangspunten voor een fatsoenlijke samenleving en een fatsoenlijk
bestaan?
• De inkomenspolarisatie doet zich in toenemende mate voor tussen gezinnen met
twee verdieners en eenverdieners. De armoede stijgt bij kinderen van laagopgeleide
alleenverdieners, van alleenstaande en van Marokkaanse ouders. Het centraal
stellen van de positie van kinderen in de sociale zekerheid is goed te verdedigen.
De bekwaamheid om een inkomen te verwerven wordt immers beperkt door de
zorg voor kinderen; mensen die voor kinderen zorgen verdienen erkenning van
deze taak (wederzijdsheid) en vanuit het perspectief van de sociale investeringsstaat
is het verstandig is te investeren in de jeugd die onze toekomst bepaalt. Maar
er zijn ook empirische gronden; ik ben al enige jaren betrokken bij een internationaal
vergelijkend onderzoek naar de kosten van het hebben van kinderen
(Bradshaw & Finch 2002). Steeds blijkt daaruit dat Nederland slecht scoort in het
ondersteunen van gezinnen met kinderen. Tot nu toe was er weinig relatie met
armoede omdat de lonen van mannelijke kostwinners in Nederland relatief zeer
hoog zijn, omdat moeders het gezinsinkomen met een part-time baan aanvullen en
we relatief weinig eenoudergezinnen hebben. Maar dat betekent wel dat de armoede
van kinderen in Nederland in gezinnen zonder een goedverdienende kostwinner
te weinig gecompenseerd wordt en de kloof steeds groter wordt. In antwoord
op het eerste dilemma van de inkomenspolarisatie tussen eenverdieners en tweeverdienersgezinnen,
raad ik dan ook aan de aanwezigheid van kinderen als uitgangspunt
te nemen, in plaats van de partnerschapsrelatie. Ter voorkoming van
toenemende inkomenspolarisatie zijn bovendien grote investeringen (financieel en
kwalitatief ) nodig in het onderwijs zowel ten behoeve van kinderen als ten behoeve
van volwassenen met een uitkering.
• De tweede vraag heeft betrekking op de individualisering van het minimuminkomen.
Individualisering is lang een principe geweest in de emancipatie van
vrouwen en is sluipenderwijs onderdeel geworden van de Nederlandse sociale
zekerheid. Op dit moment is sprake van een tendens tot de-individualisering, in de
WAO, de AWBZ waarbij sprake is van vermindering van rechtsaanspraken en
waardoor men eerder aangewezen is op de financiële middelen en de zorg van
gezinsleden. Maar ook de individualisering van de AOW, de ANW en de bijstand
voor gezinnen in de jaren negentig ging gepaard met reductie van rechtsaanspraken
(Knijn 2004). Individualisering is vooral een arbeidsmarkt- en bezuinigingsinstrument
gebleken, ter bevordering van de arbeidsparticipatie van vrouwen.
Als inkomensinstrument is het minder geschikt. Het is goed dat we in diverse sociale
zekerheidsregelingen een vorm van, wat ik genoemd heb ‘gematigde individualisering’,
hebben ingevoerd, waarbij compensatie geboden wordt aan huishoudens
97