Keuzen in de sociale zekerheid - Paul de Beer

Inleiding: Keuzen in de sociale zekerheid
In de jaren tachtig woedde enkele jaren lang een heftige discussie over de herziening
van de sociale zekerheid. De diepe economische crisis, die Nederland in die jaren trof,
had duidelijk gemaakt dat het bestaande stelsel van sociale zekerheid niet ongewijzigd
te handhaven viel, maar de meningen waren sterk verdeeld over de vormgeving
van een nieuw stelsel.Vanuit verschillende politieke stromingen werden alternatieve
modellen voor het socialezekerheidsstelsel gepresenteerd. Zo pleitte de VVD
voor een ministelsel of basisstelsel, waarin de overheid alleen uitkeringen op sociaal
minimumniveau regelt. Het CDA zag meer in een tweetrajectenstelsel, waarin de verantwoordelijkheid
werd verdeeld tussen de overheid en de sociale partners. De PvdA
hield in die jaren nog in grote lijnen vast aan het bestaande stelsel, al werden ook in
die kring (namelijk door Van Kenemade, Ritzen en Wöltgens in de discussienota ‘Om
een werkbare toekomst’) meer radicale wijzigingen voorgesteld. De PPR – een van de
voorlopers van GroenLinks – pleitte voor de invoering van een gegarandeerd basisinkomen.
Uiteindelijk mondde deze stelseldiscussie niet uit in de invoering van een
compleet nieuw stelsel van sociale zekerheid. Toen de economie in de tweede helft
van de jaren tachtig weer aantrok en, dankzij het simpelweg verlagen van de uitkeringen,
de uitgaven voor de sociale zekerheid begonnen terug te lopen, vond het
tweede kabinet Lubbers het niet meer nodig een compleet nieuw stelsel in te voeren.
De z.g. 'stelselherziening' van 1987 was, na alle radicale alternatieven waarover de
voorgaande jaren was gediscussieerd, een relatief beperkte wijziging van het stelsel,
waarvan de hoofdlijnen dezelfde bleven.
Hoewel de regering destijds suggereerde dat met deze wijzigingen de rust op het
front van de sociale zekerheid voorlopig was teruggekeerd, barstte een paar jaar later
de discussie over de sociale zekerheid opnieuw in alle hevigheid los. In de jaren
negentig bleek de WAO de achilleshiel te zijn van het stelsel van sociale zekerheid,
hoewel ook de bijstand meermalen onder vuur kwam te liggen. Kenmerkend voor de
discussies van de jaren negentig was echter dat er niet meer in termen van een complete
herziening van het stelsel werd gesproken, maar dat het steeds over concrete
onderdelen ging. Dit had onmiskenbaar het voordeel dat de discussies een praktischer
karakter kregen. Maar naarmate de wijzigingen op concrete onderdelen ingrijpender
werden – zie bijvoorbeeld de plannen voor de nieuwe WAO – nam de
wenselijkheid toe om ook weer eens het complete stelsel tegen het licht te houden.
Het tweede paarse kabinet (1998-2002) lastte echter een aangekondigde fundamentele
herbezinning op het stelsel van sociale zekerheid halverwege de rit af, omdat het
aan het eind van de jaren negentig economisch zo voor de wind ging en de uitgaven
aan sociale zekerheid zo sterk terugliepen, dat er geen noodzaak meer leek te zijn tot
een dergelijke herbezinning.
7