Keuzen in de sociale zekerheid - Paul de Beer

Naar een stelsel dat verantwoordelijkheid stimuleert
In de bijdrage van de zogenaamde Baliegroep over vernieuwing van de sociale zekerheid
1 , waaraan onder andere Flip Buurmeijer en Herman Wijffels hun medewerking
gaven, wordt opgemerkt dat de sociale risico's van ziekte, invaliditeit, werkloosheid en
ouderdom niet langer beschouwd kunnen worden als onbeïnvloedbare gebeurtenissen.
Werknemers hebben veel meer invloed op het eigen bestaan dan vroeger en
kunnen zelf keuzes maken over de inrichting van hun levensloop en beroepsloopbaan.
Investeren in scholing, beroepsmobiliteit, gezondheid en zelf keuzes maken met
betrekking tot de datum van volledige of gedeeltelijke pensionering is van grote
invloed op de omvang en de aard van de sociale zekerheid. De Baliegroep pleit daarom
voor een fundamentele verandering in het sociale stelsel: van kostenpost naar
investeringsproject. Kernfunctie van het sociale stelsel wordt het ondersteunen en
bevorderen van duurzame arbeidsparticipatie. Aandachtspunten zijn de wisseling
van baan en/of beroep, het schakelen tussen werknemerschap en ondernemerschap,
de combinatie werken en zorgen, alsmede de combinatie van werk en studie.Wie zou
het niet van harte met deze stelling eens kunnen zijn? De eerste vraag is nu: leidt een
krachtig investeringsbeleid tot minder vraag naar uitkeringen of naar een korter
gebruik van die uitkeringen? De tweede vraag luidt: wie zijn de beste uitvoerders van
dit type beleid, in grote lijnen de overheid of de sociale partners, of eventueel een
combinatie van beide?
Investeren in werknemers om het gebruik van uitkeringen te beperken is in Nederland
voor het eerst verbreid in de jaren negentig van de vorige eeuw. De eerste stap
was het gedeeltelijk voorkomen van ziekte en arbeidsongeschiktheid door te investeren
in betere arbeidsomstandigheden (preventie).Toenmalige regeringen beloonden
het gedrag van vakbonden en werkgevers met toezeggingen om niet, of niet te diep
in te grijpen in de ZW en WAO-uitkeringen. Achteraf kan gezegd worden dat het preventiebeleid
binnen de onderneming in beperkte mate heeft bijgedragen aan het
terugdringen van het aantal arbeidsinvaliden. Het middel was echter niet krachtig
genoeg om het aantal WAO-ers blijvend te verminderen. Een tweede, heel andere stap
was het faciliteren van arbeidsdeelname van ouders met zorgtaken, via kinderopvang,
verlof en aanpassing van werkroosters. Een derde stap was het faciliteren van scholing
en beroepsmobiliteit voor werkenden. De redenering daarbij is dat werknemers die
zelf aan hun beroepsloopbaan werken minder snel werkloos zullen worden en minder
snel zullen vastlopen in hun werk, zodat hun kans op ziekte en arbeidsongeschiktheid
kleiner is. Deze derde stap, die we de fase van de 'employability' kunnen
noemen is de meest complete stap, omdat hierin de eerste twee stappen (ziektepreventie
en combinatie werken/zorgen) zijn opgenomen.
1 De Volkskrant van 22 oktober 2004
78