Keuzen in de sociale zekerheid - Paul de Beer

De solidariteit onder druk
In de derde plaats kan de roep om meer keuzevrijheid ertoe leiden dat ook in de collectieve
regelingen voor sociale zekerheid meer keuzemogelijkheden worden ingebouwd.
Als dit ertoe leidt dat de ‘slechte’ risico’s kiezen voor een relatief hoge dekking
en de ‘goede’ risico’s voor een lage dekking (dit wil zeggen dat er averechtse selectie
optreedt), neemt de (eenzijdige) solidariteit tussen deze risico’s af.
Informatisering
Zoals ik hiervoor heb aangegeven veronderstelt wederkerige solidariteit dat men
slechts beperkte kennis heeft over de risico’s van individuele personen. Twee ontwikkelingen
dragen er evenwel toe bij dat de kennis over individuele risico’s groter wordt.
In de eerste plaats maken ontwikkelingen in de medische wetenschap het steeds
beter mogelijk om gezondheidsrisico’s te voorspellen. Met behulp van genetisch
onderzoek zullen waarschijnlijk steeds meer ernstige ziekten redelijk voorspelbaar
worden. Zonder deze kennis heeft iedereen er in beginsel evenveel belang bij om zich
tegen het risico van bepaalde ziektes te verzekeren. Maar naarmate genetische screeningtechnieken
beter worden, gaat dit belang steeds meer uiteenlopen. Als deze kennis
alleen beschikbaar is voor de verzekerde leidt dit tot averechtse selectie (mensen
met een laag risico willen zich niet verzekeren tegen een gemiddelde premie). Als ook
de verzekeraar over deze kennis beschikt, zullen mensen met een hoog risico worden
uitgesloten of een zeer hoge premie moeten betalen.
In de tweede plaats maakt ook de toepassing van ICT het beter mogelijk om de kans
dat iemand een beroep doet op een verzekering te voorspellen. Door koppeling van
databestanden kan men steeds fijnere risicogroepen onderscheiden. Dit kan ertoe
leiden dat mensen die in een bepaalde buurt wonen, een bepaald soort werk verrichten
of zelfs in een bepaald type auto rijden van een verzekering worden uitgesloten
of een extreem hoge premie moeten betalen omdat zij in een ongunstige risicocategorie
vallen.
De ontwikkelingen in de medische en de informatietechnologie vormen derhalve een
bedreiging voor wederzijdse solidariteit. Eenzijdige solidariteit hoeft hieronder niet te
lijden, aangezien deze niet is gebaseerd op overeenkomstige risico’s. Niettemin is het
denkbaar dat naarmate meer bekend wordt welke specifieke groepen het meest een
beroep doen op eenzijdige solidariteit, de bereidheid om hieraan bij te dragen zal
afnemen. Hier staat echter tegenover dat de kennis dat een ziekte een genetische oorzaak
heeft – en dus niet kan worden geweten aan riskant gedrag – de bereidheid tot
solidariteit met mensen die door die ziekte worden getroffen, ook zou kunnen vergroten.
Immigratie
De sociale zekerheid is voor het grootste deel op nationaal niveau georganiseerd.
32