Keuzen in de sociale zekerheid - Paul de Beer

De solidariteit onder druk
Ad 2. Solidariteit op basis van gemeenschapszin
Ook als mensen weten dat zij geen vergelijkbare risico’s lopen, kunnen zij toch bereid
zijn tot solidariteit met anderen als men iets anders gemeen heeft. Dat wil zeggen,
men beschouwt de ander als lid van de eigen gemeenschap. Die gemeenschap kan in
beginsel ieder denkbaar karakter hebben: van een gezin tot de gehele mensheid.
Essentieel is evenwel, dat men een zekere verbondenheid met de ander (of met de
gemeenschap als geheel) voelt, die verder gaat dan het directe eigenbelang. Louter
vanwege het feit dat de ander tot dezelfde gemeenschap behoort, is men bereid iets
voor de ander te doen, zonder dat hier noodzakelijkerwijs iets tegenoverstaat. Dit is
een vorm van eenzijdige of asymmetrische solidariteit.
Het voert te ver om hier uitvoerig in te gaan op de aard en oorsprong van een dergelijk
gemeenschapsbesef. Ik volsta met een verwijzing naar Etzioni, volgens wie het
behoren tot een gemeenschap veronderstelt dat men ‘affectgeladen’ relaties onderhoudt
en bepaalde gedeelde waarden, normen en betekenissen en een gedeelde
geschiedenis en identiteit heeft. 1 Met andere woorden, de verbondenheid met andere
leden van de gemeenschap kan zowel een emotioneel als een moreel karakter hebben:
men voelt zich emotioneel verbonden met anderen en/of men voelt zich moreel
verplicht jegens die anderen.
Een dergelijk gemeenschapsgevoel kan uiteenlopende bronnen hebben. Te denken
valt onder meer aan familiebanden, frequente vriendschappelijke interacties, een
gemeenschappelijke geschiedenis, een zelfde geloof, ideologie, etniciteit, etc.
Bedreigingen voor de solidariteit
Er zijn redenen om aan te nemen dat zowel de tweezijdige solidariteit op basis van
vergelijkbare risico’s als de eenzijdige solidariteit op basis van gemeenschapszin in de
toekomst minder vanzelfsprekend zal worden, omdat in steeds mindere mate wordt
voldaan aan de voorwaarden die hiervoor gelden. Een aantal mogelijke bedreigingen
voor de solidariteit passeert hieronder kort de revue.
Individualisering
De individualiseringstrend wordt vaak als een van de belangrijkste bedreigingen voor
de toekomstige solidariteit gezien. Aan het begrip individualisering kunnen echter
uiteenlopende interpretaties worden gegeven, die verschillende consequenties voor
de solidariteit (kunnen) hebben.
1 “Community is a combination of two elements: A) A web of affectladen relationships among a group of individuals,
relationships that often crisscross and reinforce one another-rather than merely one-on-one or chainlike individual
relationships; B) A measure of commitment to a set of shared values, norms, and meanings, and a shared history and
identity-in short, to a particular culture.” (Etzioni, 2002)
30