Keuzen in de sociale zekerheid - Paul de Beer

De solidariteit onder druk
Om de solidariteit waarop het stelsel van sociale zekerheid berust, in stand te houden,
zullen mensen dus het besef moeten hebben dat zij ofwel vergelijkbare risico’s lopen,
ofwel iets anders met elkaar gemeen hebben. Op beide voorwaarden ga ik wat nader
in.
Ad 1. Solidariteit op basis van vergelijkbare risico’s
Als twee of meer personen een vergelijkbaar risico lopen en risicomijdend zijn, kunnen
zij de gevolgen van dit risico verkleinen door het met elkaar te delen. Dit is het
principe van de verzekering: wie risicomijdend is, geeft de voorkeur aan een klein
gegeven offer – de verzekeringspremie – boven een kleine kans op een groot offer als
zich daadwerkelijk een calamiteit voordoet. Verzekering van een dergelijk risico is in
het algemeen dan ook een kwestie van eigenbelang. De solidariteit die hiermee tot
uitdrukking wordt gebracht is wederkerig of symmetrisch: je bent solidair met de
ander in de verwachting dat deze solidair is met jou.
Een verzekering op basis van wederkerige solidariteit stelt wel bepaalde eisen aan het
risico dat men loopt:
• de risico’s dienen onafhankelijk te zijn;
• het optreden en de gevolgen van een calamiteit zijn niet te beïnvloeden;
• er is geen sprake van asymmetrische informatie over de grootte van de risico’s
(anders dreigt averechtse selectie).
Onafhankelijkheid van de risico’s houdt in dat het optreden van het risico voor verschillende
personen niet onderling samenhangt. Is dit wel het geval, zoals bijvoorbeeld
voor het risico van werkloosheid geldt, aangezien in een neergaande conjunctuur
velen tegelijk worden ontslagen, dan valt het risico niet te spreiden. Dit betekent
dat een commerciële verzekeraar een dergelijk risico niet op basis van een vrijwillige
verzekering kan dekken. Als de werkloosheid oploopt en de premie moet stijgen,
zullen degenen met het kleinste werkloosheidsrisico hun verzekering opzeggen.
Als men invloed kan uitoefenen op het optreden van een risico, dan vormt verzekering
van het risico een prikkel om zich roekelozer te gedragen. Immers, een ‘calamiteit’
– zoals werkloosheid of arbeidsongeschiktheid – levert dan minder (financiële)
schade op, zodat men minder moeite zal doen om te voorkomen dat het risico zich
voordoet (bijv. scholing om werkloosheid te voorkomen) of de schade zoveel mogelijk
wordt beperkt (bijv. door snel op zoek te gaan naar een andere baan). Dit wordt
het probleem van moral hazard (moreel gevaar) genoemd.
Als de verzekerde meer informatie heeft over de risico’s die hij loopt dan de verzekeraar
doet zich het probleem voor van averechtse selectie. De verzekeraar kan dan
immers de premie niet differentiëren op basis van de grootte van het risico van verschillende
verzekerden. Voor mensen met een bovengemiddeld risico is het dan aan-
28