Keuzen in de sociale zekerheid - Paul de Beer

De ‘andere’ verzorgingsstaat
zijn er belangrijke institutionele veranderingen doorgevoerd. Echter, daarmee werd
het Europese sociale model niet verlaten.
Nog steeds overheerst in de lidstaten van de Europese Unie een perspectief op de verzorgingsstaat
met een sterk normatieve uitgangspunten van sociale rechtvaardigheid
en solidariteit met de meest kwetsbaren. Hiernaast overheerst een cognitieve opvatting
dat sociale zorg als een productieve factor kan bijdragen aan efficiency en concurrentievermogen.
En tenslotte wordt nog steeds veel waarde gehecht aan een institutionele
stijl van onderhandelend bestuur en sociaal overleg op basis van wederzijds
respect en vertrouwen. Het neoliberalisme van de jaren tachtig heeft in Europa geen
vat kunnen krijgen op deze drie hecht verankerde normatieve, cognitieve, en bestuurlijke
oriëntaties. Het is zeer de vraag of het huidige neo-conservatisme in Europa slaagt,
waar het neo-liberalisme in het verleden heeft gefaald. Maar dat is geen reden voor
zelfgenoegzaamheid.
Recente ontwikkelingen in de internationale economie hebben ontegenzeggelijk de
soevereiniteit en effectiviteit van nationaal macro-economisch – monetair en fiscaal –
beleid in belangrijke mate ondergraven. De semi-soevereine verzorgingsstaat lijkt te
worden gemangeld tussen de economische en politieke druk van internationale
beleidsconcurrentie aan de ene kant, en vergrijzing en ontgroening aan de andere
kant. Dit onder condities van structurele budgettaire soberheid. Effectieve hervormingen
lopen langs de weg van geleidelijkheid in tripartiet overleg. Hiernaast is een flinke
dosis politiek leiderschap, en daarmee een brede coalitie, nodig om voldoende druk uit
te oefenen op alle betrokkenen.
De les die uit de ervaring van Duitland onder Schröder valt te trekken is dat wie te lang
wacht met ingrijpen, uiteindelijk niet ontkomt aan draconische maatregelen. Dat de politiek
bepaald niet machteloos staat ten overstaan van processen van economische internationalisering,
vergrijzing en sociale differentiatie, laten de enorme verschillen in werkgelegenheid
van jongeren en ouderen tussen Nederland en Denemarken zien, en ook de
betere economische integratie van nieuwkomers in het Verenigd Koninkrijk. Pardoxaal is
dat een lagere werkgelegenheid in veel Continentale verzorgingsstaten correleert met
hogere jeugdwerkloosheid en grotere inactiviteit onder oudere werknemers.
De grootste uitdaging is om solidariteit en werkgelegenheid voor iedereen met elkaar
in overeenstemming te krijgen. Hoogontwikkelde verzorgingsstaten zijn meer dan
voorheen afhankelijk van een hoge graad van werkgelegenheid om het financiële
draagvlak optimaal te stutten. Tegelijkertijd behoort het aandeel van burgers dat
afhankelijk is van de sociale zekerheid zoveel mogelijk te worden geminimaliseerd.
Hierbij past geen ongericht korte termijn bezuinigingsbeleid dat de (re-)integratie van
kwetsbare groepen structureel ontmoedigt – groepen die we juist in de toekomst hard
nodig hebben om de pensioenen veilig te stellen.
70