Keuzen in de sociale zekerheid - Paul de Beer

Solidariteit, fatsoen en het naakte bestaan
gaan als haar Katholieke evenknie. De zuil is bezweken onder het succes van het door
haarzelf georganiseerde onderwijs. Katholieken bestaan niet meer, het zijn Nederlanders
geworden.
Tot slot roep ik ook Hans Adriaansens (alweer een socioloog) op als mijn getuige.
Adriaansens is de instigator van University College Utrecht, een campus opleiding voor
excellente studenten aan de universiteit van Utrecht. Die opleiding is een groot succes,
gewoon door goed na te denken over het soort omgeving waarin goed onderwijs kan
gedijen. Adriaansens stelling is echter dat toponderwijs niet perse is voorbehouden
aan excellente studenten. Ook een HEAO in Zwolle kan topkwaliteit bieden, niet
gericht op de intellectuele upper ten, maar op de brede groep zevens en achten.
Ook toponderwijs kan worden gedifferentieerd, voor ieder niveau is er een eigen vorm
van toponderwijs. Het is een kwestie van de juiste mensen aan de knopen laten draaien.
Concurrentie tussen instellingen en instituten maakt vanzelf duidelijk wie dat zijn.
Kortom: bij een fatsoenlijk stelsel van sociale zekerheid hoort een onderwijsbeleid dat
mensen aanspreekt op hun ambitie, en dat onderwijsgevenden aanspoort om nieuwe
onderwijsvormen te zoeken, en juist niet een beleid dat ambitie van studenten en de
ondernemerszin van onderwijsgevenden smoort in de regelgeving die de grauwe
middelmaat tot de norm voor iedereen verheft.
Kennis en werk
In het verlengde van het belang van het onderwijs is ook de ‘kenniseconomie’ veelvuldig
bezongen, zozeer zelfs dat dat woord door misbruik besmet is geraakt. Die
besmetting zal echter maar tijdelijk zijn, want het belang van kennis in de economie
neemt nog steeds toe - voor de wereld in het algemeen, en voor hoogontwikkelde
landen als Nederland in het bijzonder. Kenniseconomie maakt dat de factor arbeid nu
zelf eigenaar is geworden van het voornaamste productiemiddel, namelijk kennis en
ervaring opgeslagen in de eigen hersenen.
Economisch gezien heeft kennis een aantal bijzondere eigenschappen. Allereerst is
kennis altijd een monopolie. Iemand bedenkt een oplossing voor een bepaald probleem.
Die oplossing zit echter alleen in zijn of haar hoofd, nergens anders. Wie de
oplossing wil weten, zal met die bedenker moeten gaan onderhandelen, anders komt
hij het niet te weten. Goed onderwijs is overigens een manier om die monopoliemacht
te beperken: hoe meer mensen die kennis hebben, des te geringer hun marktmacht. 1
Ten tweede is kennis vaak diffuus. Soms kan kennis met patenten worden beschermd
en verhandeld, maar veelal is het gebruik van kennis moeilijk te reguleren.Ten derde is
reproductie van kennis nagenoeg kosteloos. Een idee hoeft maar één keer te worden
bedacht, daarna kan het zonder meerkosten eindeloos worden toegepast.
1 C.Teulings, Onderwijs: een nuttige maatschappelijke investering? In: Socialisme en Democratie, 57(9), p. 405-410.
88