Keuzen in de sociale zekerheid - Paul de Beer

Inleiding: Keuzen in de sociale zekerheid
gaan met een groter aantal mensen dat tijdelijk een beroep doet op de sociale
zekerheid. Biedt men mensen die in between jobs zijn een royale uitkering, dan
remt dat mogelijkerwijs hun reïntegratie, biedt men hen een veel kariger uitkering,
dan zullen velen zich zo lang mogelijk vastklampen aan hun huidige baan en wordt
de dynamiek juist geremd. Meer ‘voorzorg’ is dus mooi, maar de vraag is of we de
consequenties in minder ‘nazorg’ ook daadwerkelijk willen aanvaarden als ze zich
concreet manifesteren.
• Activering of bescherming?
Als mensen eenmaal aanspraak maken op een sociale uitkering, is de volgende
keuze of de nadruk moet liggen op inkomensbescherming of op activering en reïntegratie.
In feite bestaat er al zeker tien jaar lang een brede consensus dat in de sociale
zekerheid meer nadruk moet worden gelegd op activering. Volgens de
Belgische sociaal-democraat Frank Vandenbroucke is er zelfs nood aan een geheel
nieuw concept van een ‘activerende verzorgingsstaat’. Meestal voegen voorstanders
daar wel aan toe dat het stelsel van sociale zekerheid natuurlijk ook inkomensbescherming
moet blijven bieden. Het probleem is evenwel dat beide niet
volledig te verzoenen zijn. Enerzijds is activering vaak kostbaar, terwijl de effectiviteit
ervan omstreden is. Het is dus allerminst uitgesloten dat de kosten van reïntegratie
hoger zijn dan de uitkeringen die men ermee uitspaart. Bovendien zijn er
onvermijdelijk groepen voor wie activering geen reële optie is. Anderzijds geldt
echter dat betere bescherming ontmoedigend kan werken op de bereidheid om
weer aan het werk te gaan. Dit roept lastige vragen op met betrekking tot de relatie
tussen hoogte en duur van de uitkering. Moet de hoogte van de uitkering stapsgewijs
aflopen om meer prikkels te bieden om aan het werk te gaan? De uiterste
consequentie is dat men kiest voor hoge, maar kortdurende uitkeringen in combinatie
met sterke activering. Maar wat betekent dit voor mensen die ondanks de
reïntegratieinspanningen toch geen werk vinden? Is het niet juist wenselijk dat
langdurig uitkeringsgerechtigden, die nauwelijks kans op werk hebben, een hogere
uitkering krijgen, met andere woorden dat de uitkering geleidelijk oploopt met
de uitkeringsduur?
• Verzekering of voorziening?
Als men constateert dat het maatschappelijke draagvlak voor de sociale zekerheid
afbrokkelt, ligt het voor de hand om meer nadruk te leggen op het verzekeringskarakter
van de sociale zekerheid. Immers, voor verzekeringen geldt het equivalentiebeginsel,
dat wil zeggen evenredigheid tussen de premies die mensen betalen
en het schaderisico dat zij lopen. Verzekeringen zijn derhalve gebaseerd op
wederzijdse (horizontale) solidariteit die aansluit bij het verlichte eigenbelang van
20