Keuzen in de sociale zekerheid - Paul de Beer

Grenzen aan solidariteit
huidige stelsel, maar wel met een sterkere kostenconfrontatie. Het gebruik van het
individuele spaartegoed is immers goed zichtbaar en versterkt de prikkel om te
werken en aldus de schadelast te beperken.
Intergenerationele solidariteit
De solidariteit tussen generaties wordt van groter belang bij demografische verschuivingen,
zoals de vergrijzing. Bepaalde leeftijdsgroepen profiteren relatief sterk van
socialezekerheidsregelingen, terwijl andere groepen juist relatief veel bijdragen.
Het profijt van veel regelingen neemt – vanzelfsprekend – sterk toe met de leeftijd.
De inkomensoverdrachten van jong naar oud zijn gebaseerd op intergenerationele
solidariteit. Maar deze inkomensoverdrachten vormen slechts een momentopname.
Interessant is wat het netto profijt van individuen en generaties over het leven gemeten
is. Als gevolg van de vergrijzing kunnen daar verschuivingen in optreden.
Met behulp van zogeheten generatierekeningen kan het netto profijt van socialezekerheidsregelingen
van elke generatie over hun resterende levensperiode worden
berekend. Daarmee kunnen vragen worden beantwoord als: welke last leggen de huidige
overheidsregelingen op toekomstige generaties? Welke aanpassingen zijn nodig
om toekomstige generaties niet met zwaardere netto lasten op te zadelen dan de huidige
generaties? Deze uit de Verenigde Staten overgewaaide techniek wordt thans
ook door het CPB gehanteerd. Uit het rapport Ageing in the Netherlands (Van Ewijk et
al, 2000) blijkt dat, als gevolg van de vergrijzing, de huidige jongeren en de toekomstige
generaties bij ongewijzigde regelingen inderdaad aanzienlijke netto lasten
zullen betalen. De huidige 65-plussers kunnen een fors netto profijt verwachten.
Dit zou de intergenerationele solidariteit onder druk kunnen zetten.
Dit algemene beeld is inmiddels genoegzaam bekend. In het recente heftige debat
over de vervroegde uittredingsregelingen bleek echter dat er nog veel verwarring
bestond over wat voor effecten de diverse regelingen nu precies hebben voor jongere
en oudere generaties. Kortom, de vraag wie solidair moet zijn met wie en in welke
mate. Het is dus van belang om regelingen meer systematisch op hun intergenerationele
aspecten te analyseren en het maken van generatierekeningen voort te zetten.
Voor wat betreft de in omvang groeiende groep ouderen is ook de intragenerationele
solidariteit belangrijk. Het gaat namelijk om een zeer heterogene groep. De verschillen
tussen ouderen voor wat betreft onder meer gezondheid en inkomen, zijn groot
en nemen naar verwachting toe. Voor wat betreft de inkomensontwikkeling is het
beeld op basis van verschillende onderzoeken dat gemiddeld genomen het inkomen
van ouderen de komende tijd (flink) toeneemt, vooral als gevolg van het feit dat veel
meer mensen dan in het verleden een aanvullend pensioen hebben opgebouwd.
De verwachting is echter dat de verschillen in inkomen binnen de groep 65-plussers
47