Keuzen in de sociale zekerheid - Paul de Beer

De ‘andere’ verzorgingsstaat
Het belangrijkste probleem is natuurlijk dat de EMU en het Stabiliteitspact geen recht
doen aan de verschillen in de economische omstandigheden van de lidstaten. Hoewel
fiscale discipline het belang van alle lidstaten dient, hangt houdbaarheid van de overheidsfinanciën
vooral af van de economische groei. De les die kan worden getrokken
uit het recente macro-economische tumult in de EU is dat een nieuw regime in goede
tijden de lidstaten moet aansporen tot sparen om een financiële buffer op te bouwen
voor slechtere perioden, en dat de tekortregels meer moeten worden afgestemd op
specifieke omstandigheden van de lidstaten, zoals de hoogte van de overheidsschuld.
Het is tekenend dat de meeste landen die het goed deden in de jaren negentig, zoals
Ierland, Nederland, Portugal en Finland met inflatieproblemen te kampen hebben
gekregen, terwijl het lage rentebeleid van de ECB nog steeds te weinig deed en te laat
kwam om de Duitse economie – de motor van de Europese economie – en de Nederlandse
economie aan het begin van de 21ste eeuw uit het slop te halen. In Duitsland,
Frankrijk en Italië worden de afspraken waaraan de lidstaten zich verbonden in het
Stabiliteitspact nu minder stringent nageleefd dan medio jaren negentig was afgesproken.
Begrijpelijkerwijs (en tot op zekere hoogte zelfs verstandig) grijpen overheden bij
conjuncturele tegenwind naar anticyclische fiscale en budgettaire middelen. Procyclische
structurele hervormingen van de arbeidsmarkt en de sociale zekerheid in een
neergaande conjunctuur verstikken de markt en leiden tot maatschappelijke onrust.
Arbeidsmarktbeleid en sociale zekerheidsbeleid zijn onderdeel van structuurbeleid;
niet conjunctuurbeleid. Met name de sociale zekerheid (zoals werkloosheidsuitkeringen)
is in niet onbelangrijke mate bedoeld om als automatische anticyclische
conjunctuurstabilisatoren te werken. Bovendien, is het op het moment van het uitbreken
van een recessie altijd te laat om te gaan sleutelen aan de arbeidsmarktregulering
en aan zorgarrangementen.
De interne uitdaging van vergrijzing, ontgroening en sociale differentiatie
De problemen waarmee de verzorgingsstaat zich geconfronteerd ziet vinden niet
alleen hun oorsprong in de beperkingen die worden opgelegd door economische
internationalisering en de verregaande Europeanisering van economisch beleid.
De Deense politiek-econoom en socioloog Gøsta Esping-Andersen (1999; 2002) benadrukt
vooral de endogene problemen van vergrijzing en ontgroening en veranderde
arbeidsmarkt-, gezins- en samenlevingspatronen.
In de periode van uitbouw en consolidatie van de verzorgingsstaat, was de configuratie
van de verzorgingsstaat gerelateerd aan de toen geldende demografische,
arbeidsmarkt- en gezinspatronen. De hoge mate van aansluiting tussen de verzorgingsstaat
en de beleidsomgeving is de laatste decennia aan erosie onderhevig.
De standaardrisico’s waarop veel van de nog bestaande vormen van georganiseerde
62