Keuzen in de sociale zekerheid - Paul de Beer

Grenzen aan solidariteit
Er zijn echter in de praktijk geen heel duidelijke tekenen van bedreigingen van de
stelsels van sociale zekerheid door internationalisering. Zo kennen open economieën
gemiddeld genomen hogere beschermingsniveaus. Daar zijn ook wel verklaringen
voor te geven (Goudswaard en Van Riel, 2004). Zo zijn open economieën doorgaans
welvarender en kunnen zich daardoor een hoger niveau van sociale uitgaven permitteren.
Ook kan de preferentie voor sociale zekerheid hoger zijn in landen die sterker
de druk van de internationale concurrentie voelen. Ten slotte kan sociale zekerheid
ook een positief effect hebben op de concurrentiekracht, doordat het nemen van risico’s
wordt gestimuleerd.
Voor wat betreft de Europese integratie kan worden geconstateerd dat binnen de EU
de afgelopen decennia zelfs een convergentie heeft plaatsgevonden naar hogere
beschermingsniveaus. De gemiddelde sociale uitgaven als percentage van het bbp
zijn toegenomen en de spreiding rond dat gemiddelde is kleiner geworden. Datzelfde
beeld wordt verkregen bij vergelijking van de ontwikkeling van de relatieve uitkeringshoogtes:
de vervangingsratio’s (Cornelisse en Goudswaard, 2002). De Europese
economische integratie heeft dus niet geleid tot een druk op de beschermingsniveaus.
Integendeel, lidstaten die een inhaalslag hebben geleverd voor wat betreft
hun economische ontwikkeling hebben ook hun sociale stelsels verbeterd.
Gedwongen harmonisatie van sociale zekerheid is vanuit dit perspectief bezien dus
niet nodig en ook niet gewenst. Zo zouden bijvoorbeeld dwingende Europese normen
ten aanzien van de uitkeringshoogte, zoals door sommigen bepleit is, een verstorende
werking kunnen hebben op de arbeidsmarkt in de nieuwe EU-lidstaten en
aldus de economische convergentie van die lidstaten kunnen belemmeren.
Toenemende migratiestromen kunnen wel een bedreiging vormen voor nationale
stelsels, hoewel dat – ook binnen de vergrote EU – op korte termijn niet zo waarschijnlijk
is, vanwege culturele verschillen en hoge mobiliteitskosten. Bovendien
hebben migranten zonder werk binnen de EU maar zeer beperkte sociale rechten.
Maar het is niet ondenkbaar dat deze rechten langzamerhand worden uitgebreid.
Bovendien zouden volgens velen ook werkende immigranten uit de nieuwe EUlanden
te veel druk kunnen leggen op de stelsels van de oude lidstaten. In dat verband
wordt er bijvoorbeeld door Sinn en Ochel (2003) voor gepleit om intra-EU
migranten slechts vertraagd volledige toegang te bieden tot socialezekerheidsregelingen
van het vestigingsland. Concreet zou volgens hen bijvoorbeeld door geïmmigreerde
werknemers wel een beroep kunnen worden gedaan op sociale verzekeringen,
waar men premie voor betaalt, maar niet meteen op sociale voorzieningen die
uit de algemene middelen worden gefinancierd. Gesteld kan worden dat lidstaten die
een dergelijke benadering hanteren (en daarvan zijn er diverse) als het ware kiezen
voor handhaving van de solidariteit tussen de insiders (de ingezetenen) ten koste van
49