Keuzen in de sociale zekerheid - Paul de Beer

De solidariteit onder druk
kan zetten (zie hiervoor), kan het ook de mogelijkheden voor risicospreiding vergroten.
Immers, risicospreiding vereist juist diversiteit, omdat deze de kans verkleint
dat velen op hetzelfde moment door hetzelfde risico worden getroffen. Zoals particuliere
verzekeringsmaatschappijen nu al hun risico’s wereldwijd spreiden door deze te
herverzekeren in het buitenland, zouden op deze wijze ook sociale verzekeringen op
basis van tweezijdige solidariteit een steviger basis kunnen krijgen (vgl. Shiller 2003).
Globalisering kan de kwetsbaarheid van nationale staten voor internationale economische
ontwikkelingen vergroten en daarmee tot hogere inkomensrisico’s voor werknemers
leiden. Dit kan de vraag naar (tweezijdige) solidariteit juist doen toenemen.
Internationaal vergelijkend onderzoek laat inderdaad zien dat kleine open economieën
over het algemeen een meer genereus stelsel van sociale zekerheid hebben
dan grotere relatief gesloten economieën en niettemin economisch niet slechter
presteren (vgl. Rodrik 1998). Globalisering zou ook de mogelijkheden om risico’s te
verzekeren kunnen vergroten, doordat het beter mogelijk wordt deze internationaal
te spreiden (bijv. via herverzekering in het buitenland). Hier staat echter tegenover dat
als globalisering leidt tot een grotere synchroniciteit in de conjunctuurcycli van verschillende
landen, de mogelijkheden voor internationale risicospreiding juist weer
afnemen.
Het zij toegegeven: tegenover de lange lijst aan mogelijke bedreigingen voor de solidariteit
steken deze paar kansen wat bleekjes af. Het is dan ook zaak om te zoeken
naar een vormgeving van de sociale zekerheid die de bedreigingen ervoor zo beperkt
mogelijk houdt en de kansen maximaal benut. Heel in het algemeen geformuleerd
zou dit de volgende consequenties kunnen hebben.
Hoewel tweezijdige solidariteit uitgaat van het individuele eigen belang om zich
tegen bepaalde risico’s te verzekeren, zal het in toenemende mate wenselijk of zelfs
noodzakelijk zijn om deze solidariteit verplicht op te leggen. Naarmate er meer mogelijkheden
zijn om te differentiëren op basis van verschillen in risico’s, dreigt de collectieve
basis voor verzekeringen te worden ondergraven. Dit gaat in eerste instantie ten
koste van groepen met relatief hoge risico’s, maar op termijn zouden hierdoor ook
andere voordelen van collectieve verzekeringen (zoals schaalvoordelen) teloor kunnen
gaan. Juist de grotere verschillen in risico’s (of althans meer kennis daarover) leggen
een beperking op aan de mogelijkheid om keuzevrijheid te bieden.
Om vormen van eenzijdige solidariteit in de sociale zekerheid in stand te kunnen houden,
lijkt het onvermijdelijk dat het gemeenschapsbesef wordt versterkt. Vooralsnog
lijkt dit het beste te realiseren op nationaal niveau. Dit vereist echter wel dat nieuwkomers
met mate worden toegelaten en zo snel mogelijk integreren en een volwaardige
positie in de samenleving kunnen verwerven, zodat zij door de gevestigden
36