Keuzen in de sociale zekerheid - Paul de Beer

Inleiding: Keuzen in de sociale zekerheid
Een fatsoenlijk bestaan
Tot blijde verrassing van sommigen en verbijstering van anderen heeft de Partij van
de Arbeid in haar nieuwe beginselmanifest het garanderen van een fatsoenlijk
bestaan voor iedereen als haar voornaamste doelstelling geformuleerd. Hoewel het
streven naar een fatsoenlijk bestaan op allerlei beleidsterreinen een belangrijk aandachtspunt
zou moeten zijn, geldt dit in het bijzonder voor het terrein van de sociale
zekerheid. De sociale zekerheid is immers bij uitstek bedoeld om burgers die buiten
hun schuld in een afhankelijke positie zijn terechtgekomen te beschermen tegen uitsluiting
en vernedering en voor hen een fatsoenlijk bestaan te waarborgen. De vraag
is vervolgens wel op welke wijze de sociale zekerheid een dergelijk fatsoenlijk
bestaan dient veilig te stellen. Over deze vraag ging de laatste van de drie werkconferenties.
Knijn richt in haar bijdrage de focus op de noodzaak van positieve bijstand, die gebaseerd
is op het ontwikkelen van bekwaamheden van burgers, de noodzaak van sociale
investeringen en waarin een respectvolle en betrokken uitvoering centraal staat.
Ook Teulings gaat in op de noodzaak van investeringen, maar benadrukt daarbij dat
beleid mensen mag aanspreken op hun ambitie en de erkenning van het belang van
beloning naar prestatie.
Een van de twee hoofddoelen van de sociale zekerheid – naast het waarborgen van
inkomenscontinuïteit – is het voorkomen van armoede door het garanderen van een
fatsoenlijk bestaansminimum. Deels door beleidsingrepen, zoals de jarenlange ‘ontkoppeling’
van de uitkeringen ten opzichte van de lonen en deels door autonome
ontwikkelingen, zoals het groeiende aantal tweeverdieners onder werkenden, is het
sociaal minimum in de sociale zekerheid steeds verder achteropgeraakt bij de
gemiddelde welvaartsontwikkeling. In hoeverre is dit een probleem als het absolute
koopkrachtniveau van het sociaal minimum wel stijgt? Met andere woorden, is het
minimum (of de armoedegrens) een absoluut of een relatief minimum?
Een andere belangrijke vraag is of het sociaal minimum een individueel inkomen of
een huishoudensinkomen dient te zijn. Moet uiteindelijk worden gestreefd naar volledige
individualisering van de minimumuitkeringen?
Een fatsoenlijk bestaan vereist niet alleen een fatsoenlijk inkomen, maar ook de
mogelijkheid om volwaardig te participeren in de samenleving. Maar vereist dit terughoudendheid
met controle (en met de inbreuken op de privacy) en voldoende ruimte
om activiteiten buiten de sfeer van het betaalde werk (bijv. in de zorg of het vrijwilligerswerk)
te ontplooien? Of zijn, om voldoende draagvlak voor een genereus
sociaal minimum te waarborgen, strenge controle en het strikt handhaven van de sollicitatieplicht
onvermijdelijk om misbruik en oneigenlijk gebruik tot een minimum te
beperken? Met andere woorden, hoe valt een een zekere mate van dwang en pater-
16