Keuzen in de sociale zekerheid - Paul de Beer

Naar een stelsel dat verantwoordelijkheid stimuleert
• Ongezonde en onzekere werksituaties zijn nu eenmaal ongelijk verdeeld. Er zijn verschillende
grote sectoren waar ongezonde werkzaamheden (WAO), vervroegde
slijtage (pensioen) en onzekere werkgelegenheid (WW) samen gaan. Deze bedrijfstakken
mogen wel voor een deel opdraaien voor extra premies, maar naar mijn oordeel
niet volledig. Als dat toch gebeurt zullen bedrijfssectoren als de bouw, de tuinbouw
en de transportwereld de risico’s gaan afwentelen naar goedkope onderaannemers,
toeleveranciers of uitzendbureaus. De risico’s in deze laatste sectoren worden
onverzekerbaar, met alle rechtsongelijkheid van dien.
• De praktijk leert dat bedrijven bijna niet in staat zijn om ver vooruit te kijken en
afwegingen te maken over investeringen, leeftijdsbewust personeelsbeleid,
investeringen in kinderopvang, enzovoort. Er zullen zich voortdurend fricties blijven
voordoen, waarbij er plotseling grote aantallen ouderen moeten worden afgeschreven,
of toetreders worden binnen gehaald. De sociale partners, handelend uit
naam van contribuerende bedrijven, zullen in dit geval doen wat zij nu ook al neigen
te doen: voorrang geven aan uitkeren boven (te laat komende) investeringen.
• Vooral de vakbonden zullen wat moeten laten zien aan hun potentiële leden. Als zij
geen betrouwbare lange termijn zekerheden kunnen bieden op het gebied van het
inkomen dan zullen zij proberen om afspraken te maken over het arbeidsproces
("bij het bereiken van de leeftijd van ... kan de werknemer niet gedwongen worden
om werkzaamheden te accepteren, die ......."). Door dit type uitspraken ontstaan rigiditeiten
in CAO's, die in kwantitatieve zin waarschijnlijk wel preventief werken, maar
die de onderneming uiteindelijk moeilijk bestuurbaar en inflexibel maken.
• Zowel werkgeversorganisaties als vakbonden hebben zo hun eigen zorgen, waar zij
met creatief CAO-beleid wat aan proberen te doen. De ervaring leert dat de sociale
partners elkaar gemakkelijk vinden in win-win situaties. Het gevolg is een met de
tijd toenemend gebrek aan slagvaardigheid en een uitdijende sociale zekerheid.
Een ‘groot fonds’ is bijvoorbeeld een gezamenlijk doel. Uitstroom van door de sector
opgeleide werknemers naar een andere sector, ook als dat voor hun gezondheid
voordelig zou zijn is een gezamenlijke bedreiging. De neiging om elkaar de bal toe
te spelen en met de rug naar de rest van de samenleving te gaan staan wordt groter
naarmate de doelgroep specifieker is en de schaal waarop de CAO-afspraken
worden gemaakt kleiner. Kleine, gespecialiseerde sectoren zijn bijvoorbeeld de politie,
de brandweer, het onderwijs, de bouw en de metaal. De kans dat deze sectoren
in staat zullen zijn om onderling bestuurlijke macht uit te oefenen en risico's op
anderen af te wentelen is heel groot. Nog veel groter is de kans dat individuele
(grote) bedrijven kans zien om risico's af te wentelen, met steun van de binnen het
bedrijf opererende vakbonden. Tot slot zij er op gewezen dat jonge innovatieve
bedrijven dikwijls slecht passen in bedrijfstakken en binnen CAO-regimes.
81