Keuzen in de sociale zekerheid - Paul de Beer

Inleiding: Keuzen in de sociale zekerheid
zekerheid blijft dragen door in ieder geval een brede basisvoorziening te regelen,
waarbovenop de sociale partners aanvullende regelingen kunnen treffen (het driepijlersysteem)?
Tot slot is het de vraag of het verstandig is al te sterke nadruk te leggen op het
vraagstuk van de verantwoordelijkheidsverdeling. Hoe belangrijk ook, zo’n benadering
heeft ook haar beperkingen en gevaren. Lang niet elk probleem valt namelijk
tot een verkeerde verdeling van verantwoordelijkheden te herleiden (voorbeeld:
het slecht functioneren van gemeentelijke sociale diensten). Ook kan een preoccupatie
met verantwoordelijkheden het zicht benemen op de concrete maatschappelijke
problemen die het stelsel van sociale zekerheid geacht wordt op te lossen.
Draagt bijvoorbeeld een veel grotere verantwoordelijkheid van sociale partners
voor het stelsel, hoe plausibel ook, wel bij aan de vermindering van de (langdurige)
werkloosheid of aan het streven om de sociale zekerheid ‘activerender’ te maken?
Wat helpt ze verbeteren aan de slechte arbeidsmarktpositie van veel laaggeschoolden,
aan de toenemende kans op armoede aan de ‘onderkant’van die arbeidsmarkt,
etc.? Dit soort vragen zal steeds weer gesteld moeten worden.
• Selectief of universeel?
Het grote voordeel van meer selectiviteit in het stelsel van sociale zekerheid is dat
het goedkoper is dan een meer universeel stelsel of dat men voor hetzelfde geld
meer bescherming kan bieden aan degenen die haar het hardst nodig hebben.
Selectiviteit beantwoordt ook beter aan breed gedeelde noties van rechtvaardigheid:
je moet alleen mensen ondersteunen die hulp nodig hebben. Zo bezien, zou
meer selectiviteit het maatschappelijk en financieel draagvlak onder de sociale
zekerheid kunnen versterken.
Bij deze ogenschijnlijk aansprekende redenering zijn echter belangrijke kanttekeningen
te plaatsen. Landen met een sterk selectief stelsel van sociale zekerheid blijken
in de praktijk minder bescherming te bieden, juist ook aan de meest behoeftigen,
dan landen met een meer universele verzorgingsstaat. Bovendien zijn er aanwijzingen
dat het maatschappelijk draagvlak voor de sociale zekerheid door selectiviteit
uiteindelijk niet wordt versterkt maar juist verzwakt. Selectiviteit betekent
immers dat degenen die per saldo nettobetalers zijn, minder van het stelsel profiteren.
Er wordt, met andere woorden, een sterker beroep gedaan op eenzijdige solidariteit
en het is de vraag of die bereidheid wel voldoende aanwezig is. Door in een
meer universeel stelsel eenzijdige en tweezijdige solidariteit te vermengen, zouden
de kansrijken wellicht eerder op de koop toenemen dat zij niet alleen voor hun
eigen sociale zekerheid betalen, maar ook nog wat extra’s voor kansarme groepen.
Een meer universeel systeem kan bovendien helpen voorkomen dat de kansrijken
het publieke stelsel ontvluchten en hun eigen private sociale zekerheid gaan rege-
22