Keuzen in de sociale zekerheid - Paul de Beer

Inleiding: Keuzen in de sociale zekerheid
markt ten gevolge van de vergrijzing van de bevolking. Bovendien zou beperking
van de arbeidsimmigratie bedrijven ertoe kunnen aanzetten om hun activiteiten
naar het buitenland te verplaatsen. Het alternatief is om arbeidsmigranten wel toe
te laten, maar hen geen toegang te bieden tot het stelsel van sociale zekerheid. Het
is echter de vraag hoe lang men dit kan volhouden. Het lijkt onvermijdelijk dat men
immigranten op zijn minst de mogelijkheid biedt om geleidelijk in het stelsel ‘in te
groeien’, doordat zij, naarmate zij langer hier hebben gewerkt en premies en
belastingen hebben betaald, ook rechten op sociale zekerheid opbouwen. Of moet
worden gekozen voor een systeem waarbij alleen tijdelijke arbeidsmigratie wordt
toegestaan, zodat immigranten eenvoudigweg niet in staat worden gesteld om
rechten op te bouwen? En in het eerste geval: hoe moeten we ons deze ‘ingroei’
voorstellen? Zijn immigranten (en hun werkgevers) tijdens de opbouwperiode premieplichtig?
Zo ja, welke bestemming krijgt dat geld? En zo nee, komen betrokkenen
dan niet in een oneigenlijke concurrentieverhouding te staan met andere
werknemers?
• Denemarken of Duitsland?
Momenteel kan het Deense model op groeiende belangstelling en populariteit
rekenen. De combinatie van een flexibele en dynamische arbeidsmarkt en goede,
maar kortdurende inkomensbescherming heeft inderdaad veel aantrekkelijks. Het
lijkt een mogelijkheid om de scheiding tussen insiders en outsiders op te heffen
zonder dat dit gepaard gaat met negatieve sociale consequenties. Het is echter de
vraag of het mogelijk is om het complete Deense systeem in Nederland te kopiëren,
terwijl het selectief overnemen van bepaalde elementen allerminst garant staat
voor goede resultaten (vgl. de pogingen in de jaren tachtig om het Zweedse model
gedeeltelijk te kopiëren). Een tweede kanttekening is of het Deense model op langere
termijn wel zulke goede resultaten zal afwerpen. Een belangrijk nadeel van
een zeer dynamische en flexibele arbeidsmarkt, waarin werkzekerheid boven baanzekerheid
gaat, is, dat het ontmoedigend kan werken op de bereidheid van werkgevers
en werknemers om in hun onderlinge (arbeids)relatie te investeren. Als de
band tussen werkgever en werknemer erg los is, zullen beide partijen zich vooral op
hun eigen belang richten. Dit kan leiden tot onderinvesteringen in scholing en
training. Het Deens model is met haar populaire generieke voorzieningen ten aanzien
van ouderschapsverlof en kinderopvang, bovendien erg kostbaar, en
betekent dus hoge belastingen. Waar in Nederland het anderhalfverdienersmodel
het tweeverdienersmodel domineert, is het de vraag of men die kosten wil betalen.
Vanuit dit gezichtspunt verdient toch ook het de laatste jaren zo verguisde Duitse
model serieuze aandacht. Beroepsscholing neemt daarin van oudsher een centrale
plaats in. De strikte ontslagbescherming in Duitsland gaat wellicht ten koste van de
24