Keuzen in de sociale zekerheid - Paul de Beer

De ‘andere’ verzorgingsstaat
bredere basis voor de financiering van publieke goederen. Het Nederlandse
belastingplan voor de 21ste eeuw is een schoolvoorbeeld van deze – convergerende
– trend in de Europese Unie. Achteraf is er kritiek op de omvang en de timing van
de belastingoperatie. Met een stevige economische wind in de rug, werd onder
Paars een te procyclisch beleid gevoerd, met als gevolg een overspannen arbeidsmarkt.
Het kabinet Balkenende ging vervolgens – ook weer te procyclisch – vol op
de rem staan.
• Arbeidsverhoudingen
In het afgelopen decennium heeft het proces van Europese integratie, met name de
totstandkoming van de op inflatiebestrijding gerichte EMU, een belangrijke impuls
geleverd aan de revitalisering van sociale pacten in verschillende landen van de
Unie. De nieuwe generatie van sociale pacten in de EU richt zich, geheel in de geest
van Wassenaar, ook elders in Europa, op en het versterken van de nationale concurrentiekracht
(door een macro- en micro-economische verantwoorde loonontwikkeling)
en het bevorderen van sociale cohesie (door middel van vaak pijnlijke maar
niet per se onrechtvaardige aanpassingen in de sociale zekerheid, pensioenen en
arbeidsmarktregulering).
• Arbeidsmarktbeleid
De afkalving van macro-economisch beleid als werkgelegenheidsinstrument en de
toegenomen beperkingen voor inkomensherverdeling in de arbeidsverhoudingen
en EMU-restricties op het gebied van fiscaal beleid, hebben het arbeidsmarktbeleid
en de sociale zekerheid niet onberoerd gelaten. Dit heeft in het arbeidsmarktbeleid
geleid tot een heroriëntatie van werkloosheidsbestrijding (dat onder andere was
gebaseerd op afvloeiing van minder productieve werknemers) naar een actiever
beleid gericht op participatiebevordering (vooral van vrouwen). Naarmate meer
mensen participeren in de arbeidsmarkt, leveren zij een grotere bijdrage aan het
betaalbaar houden van een adequaat niveau van sociale bescherming. Met de toename
van de arbeidsdeelname van vrouwen – vooral in deeltijdwerk – werd het
beleid ten aanzien van de arbeidstijden, zorg- en ouderschapsverlof gemoderniseerd.
• Sociale Zekerheid
Binnen de sfeer van de sociale zekerheid, in het verlengde van verandering in het
arbeidsmarktbeleid, observeren we een verschuiving van een passief beleid gericht
op inkomensherverdeling naar een beleid gericht op de activering en reïntegratie
van kwetsbare groepen. Daartoe zijn in eerste instantie de uitkeringen verlaagd, is
de toegang tot de sociale zekerheid selectiever geworden en hebben rechten in
59