Hartfalen: epidemiologie, risicofactoren en toekomst

RIVM Rapport 260401006
2 Hartfalen: ziekte en diagnose
2.1 Definities
Hartfalen is een lichamelijke toestand waarin het hart niet in staat is de rest van
het lichaam van voldoende bloed (en daarmee zuurstof, voedingsstoffen en
energie) te voorzien, in rust of alleen bij inspanning. Die situatie kan acuut
ontstaan (acuut hartfalen), of geleidelijk (chronisch hartfalen). Voor chronisch
hartfalen, het onderwerp van dit rapport, is (nog) geen genezing mogelijk.
Chronisch hartfalen kan binnen korte tijd verergeren en zo overgaan in acuut
hartfalen. In geval van acuut hartfalen is meestal ziekenhuisopname nodig. Het
verloop van hartfalen kenmerkt zich over het algemeen door een geleidelijke
achteruitgang, onderbroken door herhaaldelijke ziekenhuisopnames. Uiteindelijk
overlijdt de patiënt door een toenemende verzwakking van het hart
(‘pompfalen’) of door een andere gebeurtenis die veelal indirect door het falende
hart wordt veroorzaakt, zoals een hartinfarct of een beroerte. Omdat er geen
genezende therapie bestaat, is de behandeling gericht op het bestrijden van de
symptomen en het vertragen van de achteruitgang.
In het omkaderde tekstblok op de volgende bladzijde staan de definities
weergegeven zoals vastgesteld door de meest gezaghebbende
specialistenorganisaties, de American Heart Association/American College of
Cardiologists (AHA/ACC) en de European Society of Cardiology (ESC; meest
recente update 2008). De Nederlandse CBO Multidisciplinaire richtlijn hartfalen
is op de ESC-richtlijn gebaseerd. Uit deze definities blijkt dat het gebruikelijk is
om hartfalen te definiëren als een syndroom: een combinatie van een aantal
kenmerken (klachten en bevindingen bij lichamelijk onderzoek, en uitkomsten
van lab- en beeldvormend onderzoek) die samen een herkenbaar patroon tonen.
De karakteristieke klachten zijn kortademigheid bij inspanning, moeheid, en
nachtelijke aanvallen van benauwdheid; afzonderlijk zijn deze klachten echter
niet specifiek voor hartfalen.
De definities zijn in de loop der tijd veranderd, wat mede te maken heeft met de
komst van nieuwe diagnostische mogelijkheden. Vrij recent is de nadruk op
‘objectief bewijs’ van structurele of functionele hartafwijkingen (zie verder).
Opvallend is verder dat in de nieuwste ESC-richtlijn het daarvóór gebruikelijke
onderscheid tussen acuut en chronisch hartfalen is verlaten. Daarvoor in de
plaats is, afhankelijk van hoe de verschijnselen zich in de tijd ontwikkelen, een
onderscheid gemaakt tussen ‘eerste manifestatie’ (new onset), ‘voorbijgaand,
dat wil zeggen terugkomend of episodisch’ (transient, i.e. recurrent or episodic),
en ‘chronisch’ (stabiel, verslechterend, of gedecompenseerd).
De definitie zoals die nu is geformuleerd in de ESC-richtlijn is het resultaat van
een lange evolutie van het afbakenen van het klinische syndroom hartfalen. Een
essentieel onderdeel van het concept is nog steeds dat tekortschieten van de
pompfunctie van het hart aan de basis van de pathofysiologie ligt. De nieuwe
definitie stelt dan ook expliciet dat er ‘objective evidence’ moet zijn van
structurele of functionele afwijkingen. In de praktijk komt dat erop neer dat er
op zijn minst echocardiografie of MRI (Magnetic Resonance Imaging) verricht
moet zijn en dat daarmee afwijkingen zijn vastgesteld. Van die twee is
echocardiografie momenteel verreweg het meest toegepast.
Pagina 15 van 122