Hartfalen: epidemiologie, risicofactoren en toekomst

RIVM Rapport 260401006
6.2 Het concept ‘Cardiac remodelling’
De inzichten in het ontstaan van hartfalen waar de nieuwe Amerikaanse indeling
uit voortkomt draaien grotendeels om een proces van geleidelijke veranderingen
in de structuur en de vorm van de ventrikels (hartkamers) dat meestal wordt
samengevat in het concept van ‘cardiac remodelling’ (Cohn et al., 2000). Dit
enigszins vage begrip verwijst naar de aanpassing van het hart aan
verslechterende omstandigheden waaronder het hart zijn werk moet doen, zoals
het bestaan van een hoge bloeddruk of na een hartinfarct waarbij een litteken is
ontstaan in het hartspierweefsel. Bij ontbreken van een geaccepteerde
Nederlandse term (‘omvorming’?) wordt hier verder het woord ‘remodelling’
gebruikt. De hypothese is dat risicofactoren dit proces van remodelling
versterken en/of ongunstig beïnvloeden, waardoor de kans hartfalen te krijgen
toeneemt.
6.2.1 Veranderingen met de leeftijd
Veroudering laat ook het hart niet onberoerd. Leeftijd is veruit de belangrijkste
risicofactor voor hartfalen. Het hart van een zeventigjarige verschilt van dat van
een twintigjarige. In de loop van het leven treden er subtiele veranderingen in
het hartweefsel op. Zowel de hartspiercellen zelf, die de contractiekracht van de
hartslag (systole) verzorgen, als het omhullende weefsel dat de hartspiercellen
bij elkaar houdt, ondergaan de effecten van leeftijd. De hartspiercellen kunnen
veranderen in aantal, in samenstelling, in vorm en in functie; in het omhullende
weefsel is een toename van de hoeveelheid bindweefsel in de extracellulaire
matrix misschien wel de belangrijkste verandering.
Het is onbekend hoe lang een hart goed kan blijven functioneren onder ideale
omstandigheden. Als er geen andere doodsoorzaak is, faalt een hart dan
uiteindelijk altijd, en na hoeveel tijd? In ieder geval is hartfalen voordat de
maximale levensduur (life span) is bereikt waarschijnlijk deels een vermijdbare
gebeurtenis. Het spreekt bijna voor zich dat een goed functionerend hart een
voorwaarde is voor gezond oud worden.
Inzicht in de processen die bepalen of een hart veroudert maar goed blijft
functioneren, of juist naar hartfalen neigt, is uiteindelijk ook van belang om
beter te begrijpen wat preventie kan bereiken. Als bekend is wat de ‘gewone’
verouderingsprocessen zijn, kan ook beter herkend worden wanneer zich een
afwijkend patroon voordoet. De ‘gewone’ processen van veroudering zijn
onderwerp van veel onderzoek en hebben de afgelopen jaren tot veel nieuwe
inzichten geleid (Marín-García, 2008; Lakatta, 1993).
6.2.2 Een beperkte voorraad hartspiercellen
Tot voor kort werd gedacht dat vanaf de embryonale periode hartspiercellen niet
meer vervangen worden. En dat in dat opzicht het hart lijkt op de hersenen: je
moet het doen met de cellen waarmee je geboren bent. Echter, een recente
studie van de inbouw in DNA van radioactieve koolstofatomen ( 14 C)
geproduceerd bij bovengrondse kernproeven tijdens de koude oorlog, heeft laten
zien dat er ook in de loop van het leven nieuwe hartspiercellen worden gevormd.
Zo werd berekend dat rond de leeftijd van 25 jaar jaarlijks 1% van de cellen
vervangen wordt, wat afneemt tot 0,45% op 75-jarige leeftijd. Dit betekent dat
er hartstamcellen aanwezig blijven die tot deling in staat zijn (Bergmann, 2009).
Deze belangrijke bevinding is bevestigd in verder onderzoek, met het verschil
dat in die studies de schatting van het percentage cellen dat in de loop van het
leven vervangen wordt veel hoger was (Leri et al., 2011). Er zijn dus stamcellen
in het hart die tot deling en differentiatie in staat blijven en die zorgen voor
Pagina 63 van 122