Jaarverslag_Mensenhandel-2011 - Centrum voor gelijkheid van ...

Naar een aanpak waarbij het slachtoffer centraal staat
Een aanpak van mensenhandel waarbij mensenrechten of
slachtoffers centraal staan, moet uitgaan van de noden en
rechten van de slachtoffers. Er moet een goed evenwicht
worden gevonden tussen het vervolgen van misdadigers en
het respecteren en beschermen van slachtoffers. Bij eerdere
initiatieven om gevallen van mensenhandel te bestrijden –
zoals het Palermo Protocol als onderdeel van het Verdrag van
de Verenigde Naties tegen de grensoverschrijdende georganiseerde
criminaliteit – lag de nadruk vooral op het bestrijden
van georganiseerde criminaliteit en op het vervolgen van
misdadigers. Het slachtoffer stond hierbij zeker niet centraal.
De laatste jaren werd almaar duidelijker dat naast internationaal
recht en strafrecht andere rechtsdomeinen een belangrijke
rol spelen bij het bestrijden van mensenhandel, vooral in
het licht van het toenemende aantal gevallen van mensenhandel
van economische uitbuiting of het fenomeen van
interne mensenhandel binnen de EU en binnen lidstaten zelf.
Dit betekent niet noodzakelijk dat een benadering waarbij
slachtoffers of mensenrechten centraal staan, beter aansluit
bij een niet-strafrechtelijke aanpak van mensenhandel. Het is
mogelijk dat ook die rechtsdomeinen niet met de mensenrechtentaal
vertrouwd zijn. Met de verwijzing naar een ‘holistische
benadering’ van mensenhandel zet de richtlijn echter een
belangrijke stap en bevestigt ze het belang van een globale
aanpak om mensenhandel te bestrijden. Dit kan leiden tot
meer erkenning voor een aanpak waarbij mensenrechten of
slachtoffers centraal staan en tot het inzicht dat verschillende
partijen en benaderingen belangrijk zijn om mensenhandel
efficiënt te bestrijden. De toevoeging van de zogenaamde
vierde ‘p’ 160 – die staat voor ‘partnerships’ – aan het mensenhandeldebat,
wijst op het belang van andere benaderingen
naast misdaadbestrijding. De gezamenlijke organisatie van
de Europese dag tegen Mensenhandel 2011 door verschillende
EU-instellingen zoals Europol, Frontex, Cepol en het
Bureau van de Europese Unie voor de grondrechten, wijst
erop dat holistische partnerships tussen verschillende instellingen
de norm worden in het debat over en de aanpak van
mensenhandel.
Hoewel er aanwijzingen zijn dat een aanpak van mensenhandel
waarbij slachtoffers of mensenrechten centraal staan,
in de praktijk nog niet de norm is, kunnen we zeggen dat de
introductie van mensenrechtentaal in nieuwe beleidsmatige
en wettelijke domeinen erop wijst dat het – zowel binnen het
160 Toevoeging van het Centrum: Ter herinnering de andere « P » betreffen prevention
(preventie), prosecution (vervolging) en protection (bescherming van slachtoffers).
strafrecht als via andere kanalen – de goede richting uitgaat.
Wat betekent dit concreet? Waar in het verleden slachtoffers
soms ‘een middel’ waren om een vervolging af te dwingen,
worden ze nu erkend op basis van hun noden en hun rechten.
De omzetting van de wetgeving – met als belangrijkste doelstelling
de erkenning van slachtoffers – zorgt echter voor een
probleem omdat er in de praktijk grote verschillen zijn in en
tussen de EU-lidstaten. De kwaliteit van de bescherming van
en bijstand voor slachtoffers hangt bijgevolg heel sterk af van
de lidstaat en de plaats.
Binnen de EU-context waar zowel EU-burgers als niet-EUburgers
het slachtoffer worden van mensenhandel binnen de
EU en binnen de lidstaten, vereist de aanpak van dit fenomeen
wetenschappelijk onderzoek om een beter inzicht te
krijgen in de veranderende realiteit op het terrein. Dit betekent
dat de gebruikelijke aanpak van mensenhandel – die
traditioneel vooral op seksuele uitbuiting focust en waarbij de
slachtoffers van buiten de EU afkomstig zijn – moet worden
bijgesteld als die wil aansluiten bij en een antwoord wil bieden
op de noden en de rechten van verschillende slachtoffergroepen.
Rechten: van theorie naar praktijk
De Mensenhandelrichtlijn van 2011 is een stap in de goede
richting voor de slachtoffers van mensenhandel en ligt in de lijn
van andere initiatieven voor slachtoffers van misdrijven die de
Europese Commissie onlangs heeft uitgewerkt. We denken
hierbij aan het zogenaamde ‘Victim’s package’ (voorstellen
over minimumrechten voor slachtoffers) en het voorstel (op
moment van dit schrijven) voor een Slachtofferrichtlijn. Goede
wetgeving op papier, samen met de bemoedigende verwijzing
naar ‘partnerschappen’ tussen de actoren op het terrein
van mensenhandel, betekenen echter zo goed als niets als
die in de praktijk geen verschil maken voor de slachtoffers.
De aanpak van het Bureau van de Hoge Commissaris van
de VN voor de rechten van de mens (OHCHR), dat een indicatormodel
voor mensenrechten heeft uitgewerkt, is een
nuttige manier om na te gaan in welke mate de wet – die voor
mensenrechten normen vastlegt waaraan overheden zich
moeten houden – in de praktijk en in het beleid is omgezet.
Als we ons met andere woorden afvragen hoe een mensenrechtenaanpak
tot een betere bescherming voor slachtoffers
van mensenhandel kan leiden, zijn dit tools die ons kunnen
helpen om deze vraag te beantwoorden. Door met behulp
van het model te kijken naar indicatoren zoals ‘structuur’
(wetgeving), ‘procedures’ (beleid) en ‘resultaten’ (aantallen
op het terrein, bijvoorbeeld verblijfsvergunningen voor slacht-
Mensenhandel
Mensensmokkel
62 * 63