download de pdf - Holland Historisch Tijdschrift

248 de wonderlijke onderwaterwereld van adriaen coenen
Coenen nam toch ook afbeeldingen op van aperte zeemonsters? Egmond: ‘Hij tekende
zeemonsters over uit andere boeken en pamfletten omdat ze hem intrigeerden, en omdat hij
zo volledig mogelijk wilde zijn. Tegelijkertijd schreef hij steeds “ik heb nooit iemand ontmoet
die dit gezien heeft”. Hij deed dus wel navraag, hij deed pogingen tot verificatie. Maar
hij kon het bestaan van zeemonsters niet uitsluiten, want als je daaraan begon te twijfelen,
puur op grond van het ontbreken van eigen ervaring, dan twijfelde je aan het theoretische
vermogen van God om dit soort wezens op de wereld te zetten. En daaraan twijfelde Coenen
helemaal niet.’
Zelf maakte Coenen de massale walvissenstranding van 1577 mee. Hechtte hij geloof aan
de bovennatuurlijke betekenis die hieraan destijds werd toegeschreven? Egmond: ‘In feite
niet, al zegt hij dat zeker niet expliciet. Hij citeert wel allemaal geleerde predikanten die wezen
op de voorspellende waarde van bijzondere natuurverschijnselen. En hij schrijft ook dat
er in dat jaar nog andere rare dingen voorvielen, zoals een muizenplaag. Coenen stelde nooit
dat het onmogelijk is dat de voorspellingen zouden uitkomen. Maar hij constateerde wel dat
er na dat rare jaar eigenlijk niets bijzonders was gebeurd.’
‘Dat er al zoveel wonderbaarlijks op het land is te vinden, maakte
het volgens Coenen wel logisch dat er nog veel wonderbaarlijker
wezens onder water zitten, daar waar je minder eenvoudig bij
komt. Daar zit ook wel wat in. En Coenen definieerde vis nu eenmaal
anders dan wij nu doen. In feite bestempelde hij alles wat in
of op het water leefde als vis. Die classificatie reflecteerde echter
niet de wetenschappelijke kennis. Coenen kende wel degelijk het
verschil tussen zeevissen en riviervissen, tussen vissen en zoogdieren.
Toch kon het leven in zee kennelijk worden ondergebracht
in één allesomvattende categorie. Het heeft te maken met ideeën
in de toenmalige volkscultuur over het bestaan van een parallele
onderwaterwereld. Alles wat op aarde leefde, zou ook onder water
leven. De oude naamgeving wijst daar vaak op: zeehonden, zee-
Afb. 49 Zie kleurkatern. katten, zeemuizen. In Coenens werk schemert dat idee een beetje
door. Kijk maar naar zijn tekening van de zeemonnik. Die vis, die
hij waarschijnlijk niet zelf heeft gezien, beeldt hij dan toch af als een op een monnik lijkende
vis’ (afb. 49).
Roggedraakjes als relatiegeschenk
Het huis en de tuin van Adriaen Coenen moeten voor tijdgenoten een natuurhistorische bezienswaardigheid
zijn geweest, weet Egmond. ‘Hij had van alles. In zijn tuin hing een grote
gedroogde haai, aan de gevel hing de zaag van een zaagvis, hij bewaarde het zwaard van een
zwaardvis, een bijzondere krab, schelpen. Enige tijd hield hij ook
‘In zijn tuin
hing een
gedroogde
haai’
een levende grote schildpad en een zeehond als huisdier. Coenen
was naast groothandelaar in vis en veilingafslager ook handelaar
in naturalia. Aan rijke verzamelaars verkocht hij spullen, zoals opgezette
visjes, roggedraakjes die mensen aan hun kroonluchter
hingen, gedroogde vogeltjes, een schildpad. Dat konden leveranties
in puur commerciële zin zijn, of een soort relatiegeschenken
waarvoor hij iets terugwilde. In hoeverre hij in contact stond met
A