download de pdf - Holland Historisch Tijdschrift

254 hollands spoor
Afb. 53 Zie kleurkatern.
tot 1874, toen de rijkssubsidie
over verschillende
ondernemingen
werd verdeeld en Artis
niet meer wenste mee
te werken in deze ‘versnippering
van krachten’.
De bouw van het Artis Aquarium werd voorafgegaan
door langdurige onderhandelingen over een
laatste lap grond langs de Plantage Middenlaan die
nog niet bij Artis behoorde. Het Koninklijk Genootschap
‘Natura Artis Magistra’ voelde zich door
het stadsbestuur achtergesteld en het stadsbestuur
had er moeite mee dat de toegang tot Artis ‘slechts
voor leden’ was. Maar toen die moeizame besprekingen
in 1877 eindelijk hadden geresulteerd in het
doen van ‘kostelooze afstand van de grond tot het
oprichten van een Aquarium’, was de weg geplaveid
om het aquarium daadwerkelijk te bouwen. De
Amsterdamse architecten G.B. Salm en zijn zoon
A. Salm werden gevraagd het ontwerp te maken en
in de zomer van 1879 werd met de bouw begonnen.
Maar liefst 1740 houten palen werden de grond ingeheid
als fundering in de, zoals overal in Amsterdam,
slappe en met water doordrenkte bodem. Medio
1880 was de onderbouw gereed met inbegrip
van de reusachtige reservoirs in de kelder van het
Afb. 54 Grote Zaal van het aquarium van Artis na de opening in 1882. Foto: Artis.
gebouw – de catacomben, zoals ze nog steeds genoemd
worden. Medio 1882 werden de eerste bassins
met water en vissen gevuld en uiteindelijk circuleerde
er niet minder dan 640.000 liter zeewater
en 225.000 liter zoet water door de aquaria, reservoirs
en buizenstelsels. De bouw van het ‘waterpaleis’,
zoals het Artis Aquarium (afb. 54 & 55) vroeger
wel werd genoemd, had maar liefst 439.020,93
gulden gekost.
Je ontkomt er natuurlijk niet aan om in onze moderne
tijd iets te zeggen over de techniek in die beginjaren.
Het met lucht verzadigde schoon gefilterde
water werd met behulp van een stoommachine
met kracht door nauwe buizen tot op de bodem van
de aquaria gepompt, terwijl het vervuilde water uit
de aquaria door de zwaartekracht terugstroomde
naar de catacomben om daar over een groot filter met
grof zand en grind gevoerd te worden. Het systeem
was ontworpen door dr. C. Kerbert, lector aan het
Athenaeum Illustre die enkele jaren later tot conservator
van het Artis Aquarium benoemd zou worden
en in 1890 dr. G.F. Westerman als directeur van
Artis zou opvolgen. In die tijd werden de aquaria
voornamelijk bevolkt door vissen uit de Noordzee en
uit het zoete water in eigen land. Aanvankelijk was
er namelijk geen verwarming in het aquarium. Geen
wonder dat de vissen uit de Middellandse Zee in de
winter het loodje legden, omdat het er te koud werd,
en dat ’s zomers de inheemse zoetwatervissen stier-