download de pdf - Holland Historisch Tijdschrift

146 Hollandse vis: inleiding
senafbeeldingen niet naar de natuur geschilderd kunnen zijn geweest. Vanwege de grote bederfelijkheid
van dode vissen waagde geen kunstenaar zich aan het schilderen ‘naar het leven’:
de vis zou teveel gaan stinken.
De kunstenaars en geleerden die zich hebben toegelegd op het verbeelden van vissen in
tekeningen, gravures of etsen bedoeld voor vroegmoderne wetenschappelijke vissenboeken,
moeten minder bang zijn geweest voor vieze luchtjes. Zij streefden in tegenstelling tot
hun onmiddellijke voorgangers, de middeleeuwse illustrators van bestiaria, juist wél naar
een zo realistisch mogelijke afbeelding. Voor dat doel verzamelden ze allerhande dode vissen,
die ze droogden en opzetten, op sterk water bewaarden, op de snijtafel legden. Richter
laat zien hoe de zelfstandige waarneming van vissen in de 16de, 17de en18de eeuw meer en
meer terrein won, met als resultaat steeds overtuigender afbeeldingen in de Hollandse vissenboeken.
Tegelijkertijd, zo beschrijft Richter, bleven allerlei gewoonten en geloofsartikelen
het wetenschappelijke streven naar realisme op cruciale momenten in de weg staan. Zo
laten de afbeeldingen van mythologische zeewezens als de haringkoning in het Visboek van
Adriaen Coenen zien dat het Hollandse loflied op de pekelharing doorklonk tot ín de doorwrochte
boeken van destijds hooggewaardeerde vissendeskundigen.
De Hollandse Nieuwe op inburgeringscursus?
De haring (Gouden Berg van Holland, Triomf van Holland, Hollands Glorie, om slechts enkele van
de oude en nieuwe superlatieven voor deze geliefde vissoort te noemen) speelt onvermijdelijk
een hoofdrol in dit aan Hollandse vis gewijde themanummer
(afb. 3). Maar we zouden geen Historisch Tijdschrift Holland zijn,
wanneer we niet eerst te rade zouden zijn gegaan bij de archeologen
Roel Lauwerier en Frits Laarman over de vraag, hoe Hollands
de Hollandse Nieuwe feitelijk is. In hun bijdrage doen deze
Afb. 3 Zie kleurkatern.
auteurs de ware geschiedenis van het haringkaken uit de doeken.
Hollanders hebben zichzelf er graag op laten voorstaan dat het
haringkaken zou zijn uitgevonden door Willem Beukelszoon uit Biervliet. Beukelszoons
vermeende uitvinding heeft het in de afgelopen jaren nog geschopt tot opname in het kwartetspel
Verloren Verleden en tot de quiz Millenium Proef van NRC Handelsblad. Lauwerier en Laarman
hebben het verhaal tot op de bodem uitgezocht. De culturele verbondenheid met het
haringkaken blijkt ook in vroeger eeuwen zo groot te zijn geweest dat de Hollanders zich
een oorspronkelijk Deens-middeleeuwse conserveringstechniek reeds in de 16de eeuw hebben
toegeëigend.
Het uitvaren en binnenkomen van de Hollandse visserssvloot met de felbegeerde gekaakte
Nieuwe Haring werd en wordt als groots ritueel gevierd. Het begin van deze vieringen ligt
dadelijk in het einde van de 16de eeuw, de periode waarin de haringvisserij sterk aan economisch
belang won. Hoewel de vorm en beleving van de rituelen door de eeuwen heen sterk
zijn veranderd, gaat het arriveren van de Nieuwe Haring tot op de dag van vandaag met het
nodige gekrakeel gepaard. Afgelopen voorjaar is er bijvoorbeeld veel te doen geweest over
het vertraagde aanbrengen van de Nieuwe Haring en over de illegale, want vroeger dan afgesproken
begonnen verkoop in het Noord-Hollandse Bergen. Een en ander werd in het televisieprogramma
‘Klootwijk aan Zee’ op de voet gevolgd door consumentendeskundige
Wouter Klootwijk.
Voor ons themanummer beschrijft historicus Jeroen ter Brugge de gebruiken rondom de