download de pdf - Holland Historisch Tijdschrift

More documents

Recommendations

Info

Hollandse vissenboeken 171 Ruysch (1671-1727), in zijn Theatrum universale omnium animalium. Piscium, avium, quadrupedum (Amsterdam 1718). 23 Vissenontleedkunde in Amsterdam Behalve voor de diersystematiek was er in de 17de eeuw in Holland ook belangstelling voor de vergelijkende ontleedkunde van dieren. Gerard Blasius, hoogleraar in de geneeskunde aan de Universiteit van Amsterdam, was rond 1664 oprichter van de eerste vereniging voor vergelijkende ontleedkunde van dieren in Europa. Vermaarde leden waren Jan Swammerdam, onderzoeker van insecten, Matthias Slade, arts bij het stedelijk hospitaal van Sint-Pieter, en Egbert Veen, arts bij de Kamer van de Admiraliteit. 24 De vereniging koos de naam Collegium privatum Amstelodamense. Het woord privatum duidde erop dat men alleen op uitnodiging lid kon worden. De leden hadden veel belangstelling voor de bouw van de ingewanden van de gewervelde dieren, in het bijzonder die van de vissen. 25 In de eerste maanden van 1672 besteedden zij maar liefst elf bijeenkomsten aan het vergelijken van de bouw en de functie van de alvleesklier bij de ‘zeehaan’ (rode poon), de baars, de ‘palinck’ (paling), de ‘carper’ (karper), de steur en de ‘panharinck’ (sprot). Het uit elkaar halen van de vissen gebeurde bij een van de geleerden thuis. Geduld en passie stonden hoog in het vaandel van de Amsterdammers. Tijdens een van de anatomische seances kon de afvoergang van de alvleesklier van de paling moeilijk van de darm worden losgemaakt. Het kostte de onderzoekers enkele uren om dit met fijne prepareernaalden voor elkaar te krijgen. Jan Swammerdam maakte nauwkeurige tekeningen van de ontlede vissen en schreef verslagen over de ingewanden. Met goedkeuring van de vereniging werd het onderzoek door Blasius gepubliceerd in zijn Anatome animalium (1681) (afb. 17). Leids onderzoek naar vreemde vissen De meeste Hollandse vissenboeken – dat wil zeggen vissenboeken die zijn samengesteld door een Hollandse auteur, of die zijn uitgegeven in Holland – gaan over tropische vissoorten. Dat is niet zo verwonderlijk, want de Hollandse veroveringen van gebieden in Zuid- Amerika en Azië en de daaropvolgende uitbreiding van de Hollandse handelsmarkt schiepen ideale omstandigheden voor het verzamelen van exotische dieren. Tussen 1630 en 1637 veroverde de West-Indische Compagnie Noord-Brazilië op de Spanjaarden. Johan Maurits, graaf van Nassau-Siegen en achterneef van Willem de Zwijger, werd gouverneur van deze nieuwe kolonie. De West-Indische Compagnie deed een beroep op geleerden van de Leidse universiteit om kennis over Brazilië te verzamelen. Natuurfilosofen van de Leidse universiteit toonden in de 17de eeuw een groeiende belangstelling voor de ichtyologie. Toen Willem Piso (1611-1678) en Georg Marcgrave (1610-1644), beiden opgeleid aan de universiteit van Leiden, afreisden naar Brazilië om de natuurlijke productie en de volksgezondheid van het land te bestuderen, werd er dan ook veel kennis vergaard over 23 Jonston kopieerde een aantal afbeeldingen van vissen uit het album Piscium vivae icones van Adriaen Collaert (ca 1610) voor de samenstelling van zijn eigen encyclopedie, genoemd in voetnoot 16. Collaert (ca 1560-1618) was tekenaar en graveur te Antwerpen. De kopergravures van exotische aquatische landschappen met vissen door Collaert waren zeer populair in het Holland van de 17de eeuw. Blasius en Ruysch hebben enkele afbeeldingen van vissen door Collaert overgenomen uit de encyclopedie van Jonston. Het is opmerkelijk dat Jonston, Blasius en Ruysch het niet nodig hebben gevonden om te vermelden dat zij tekeningen uit het werk van Collaert hadden overgenomen. 24 G.A. Lindeboom, Observationes anatomicae collegii privati Amstelodamensis (Nieuwkoop 1975). 25 F.J. Cole, A history of comparative anatomy (Londen 1949).
172 Hollandse vissenboeken Afb. 17 Ingewanden van vissen in Anatome Animalium van G. Blasius (Amsterdam 1681), kopergravure. Artisbibliotheek, Universiteit van Amsterdam, 662 c 1. Foto: C. Richter. Fig. X Alosa, elft en XIII Xiphia (Gladius), zwaardvis, overgenomen uit J. Jonston, Naeukeurige beschryving van de natuur der viervoetige dieren, vissen, en bloedeloze waterdieren, vogelen, kronkeldieren, slangen en draken (Amsterdam 1660). Fig. XI Asellus major, kabeljauw, overgenomen uit A. Collaert, Piscium Vivae Icones (Antwerpen 1610). Fig. XII Accipenser sturio, steur, overgenomen uit I. Salviani, Aquatilium Animalium (Rome 1554-1558).
Page 1 and 2: nummer 3 38e jaargang * 2006 Hollan
Page 3 and 4: Inhoud 38e jaargang nr. 3, 2006 The
Page 5 and 6: 144 Hollandse vis: inleiding Vis al
Page 7 and 8: 146 Hollandse vis: inleiding senafb
Page 9 and 10: 148 Hollandse vis: inleiding Afb. 5
Page 11 and 12: Roel C.G.M. Lauwerier & Frits J. La
Page 13 and 14: 152 Hollandse Nieuwe zeldzaamheid.
Page 15 and 16: 154 Hollandse Nieuwe vrienden. Op v
Page 17 and 18: 156 Hollandse Nieuwe Tabel 1 Visres
Page 19 and 20: 158 Hollandse Nieuwe goed voor een
Page 21 and 22: 160 Hollandse Nieuwe Conclusie Er z
Page 23 and 24: 162 Hollandse vissenboeken De visse
Page 25 and 26: 164 Hollandse vissenboeken ben geha
Page 27 and 28: 166 Hollandse vissenboeken dacht aa
Page 29 and 30: 168 Hollandse vissenboeken vincie H
Page 31: 170 Hollandse vissenboeken Afb. 16
Page 35 and 36: 174 Hollandse vissenboeken proefsch
Page 37 and 38: 176 Hollandse vissenboeken Post / P
Page 39 and 40: 178 Vis op het droge Vis op het men
Page 41 and 42: 180 Vis op het droge Afb. 21 De vie
Page 43 and 44: 182 Vis op het droge van Heusden en
Page 45 and 46: 184 Vis op het droge met Willem Orm
Page 47 and 48: 186 Vis op het droge schilderd. De
Page 49 and 50: 188 ‘Een eigen Hollandsch feest
Page 51 and 52: 190 ‘Een eigen Hollandsch feest
Page 53 and 54: 192 Kleurkatern Afb. 2 De grote wal
Page 55 and 56: 194 Kleurkatern Afb. 4 Titelblad va
Page 57 and 58: 196 Kleurkatern Afb. 10 Willems Beu
Page 59 and 60: 198 Kleurkatern Afb. 13 Haringkonin
Page 61 and 62: 200 Kleurkatern Afb. 15 Houtsnede m
Page 63 and 64: 202 Kleurkatern Afb. 20 Stilleven m
Page 65 and 66: 204 Kleurkatern Afb. 26 Stilleven m
Page 67 and 68: 206 Kleurkatern Afb. 28 Visverkoops
Page 69 and 70: 208 Kleurkatern Afb. 30 Voorbereidi
Page 71 and 72: 210 Kleurkatern Afb. 32 De Vlaardin
Page 73 and 74: 212 Kleurkatern Afb. 37 De platen v
Page 75 and 76: 214 Kleurkatern Afb. 43 Zicht in he
Page 77 and 78: 216 Kleurkatern Afb. 47 Zwaardvisse
Page 79 and 80: 218 Kleurkatern Afb. 50 Sepia (inkt
Page 81 and 82: 220 Kleurkatern Afb. 56 Haaienwokke
Page 83 and 84:
222 Kleurkatern Afb. 61 ‘Amsterda
Page 85 and 86:
224 ‘Een eigen Hollandsch feest
Page 87 and 88:
Page 89 and 90:
Page 91 and 92:
Page 93 and 94:
Page 95 and 96:
Page 97 and 98:
236 Paling als muzikaal symbool hen
Page 99 and 100:
238 Paling als muzikaal symbool voo
Page 101 and 102:
240 Paling als muzikaal symbool Dis
Page 103 and 104:
242 Paling als muzikaal symbool Inm
Page 105 and 106:
Maarten Hell & Sandra Langereis De
Page 107 and 108:
246 de wonderlijke onderwaterwereld
Page 109 and 110:
Page 111 and 112:
Page 113 and 114:
252 De archievenman mogelijk een be
Page 115 and 116:
254 hollands spoor Afb. 53 Zie kleu
Page 117 and 118:
256 hollands spoor gen en opgezonde
Page 119 and 120:
258 hollands spoor re’ mannetje,
Page 121 and 122:
Boekbesprekingen Jeroen Blaak, Gele
Page 123 and 124:
262 Boekbesprekingen op blz. 39-59
Page 125 and 126:
264 Boekbesprekingen komen aan de o
Page 127 and 128:
266 Boekbesprekingen maar bepaald n
Page 129 and 130:
268 Boekbesprekingen Om die wrake w
Page 131:
Aan dit nummer werkten mee: Jeroen
show all

download de pdf - Holland Historisch Tijdschrift

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?