download de pdf - Holland Historisch Tijdschrift

de wonderlijke onderwaterwereld van adriaen coenen 249
de kleinere verzamelaars uit de burgerlijke milieus in Holland
weet ik niet, ik heb daar geen enkel voorbeeld van gevonden.’
In het door Egmond uitgegeven Visboek beschrijft zij hoe Coenen
niet alleen zijn verzameling, maar ook zijn expertise en zijn
visboeken inzette bij wat we tegenwoordig slim netwerken zouden
noemen. Het allereerste door hem vervaardigde visboek
– samengesteld in de periode 1555-1566, maar nu verdwenen –
schonk hij in 1574 aan stadhouder Willem van Oranje. Nog hetzelfde
jaar benoemde de prins Coenen tot visafslager voor het leven
in Scheveningen. Een aantal jaren later riep Oranje Coenen
met Visboek en al bij zich op het Scheveningse strand, waar de
prins een aangespoelde walvis inspecteerde. Coenen gaf tekst en
uitleg bij het dode beest, en nam de gelegenheid te baat om zijn
zoontje bij de prins aan te bevelen.
Oranje nodigde hem uit aan het stad-
Afb. 50 Zie kleurkatern. ‘Coenen nam
houderlijk hof om dit nader te bespreken.
De volgende dag reisde Coenen af
naar Den Haag. Hij nam enkele gedroogde sepia’s mee, als geschenk
voor de prins (afb. 50).
Egmond: ‘Het staat vast dat Coenen zijn visboeken en zijn bijzondere
expertise gebruikte als een PR-instrument voor zichzelf.
Door de aristocratische verzamelaar Cornelis Suys werd hij aan tafel
uitgenodigd, met zijn Visboek, iets wat anders niet gebeurd zou
gedroogde
sepia’s mee
voor Willem
van Oranje’
zijn. Hetzelfde gebeurde bij de rijke verzamelaar Charles de Saint-Omer, die echt tot de
hoogste aristocratie van de Zuidelijke Nederlanden behoorde. Dat zo’n man Coenen met
visboeken en al aan tafel uitnodigde, waar tijdens de maaltijd dan in werd gebladerd, toont
aan dat die visboeken voor Coenen een soort entree in de hogere kringen vormden. Ook
werd hij eens door de dekens van het visgilde in Gent of Mechelen uitgenodigd, mét zijn visboek.
Daar verscheen hij dan half als visgroothandelaar, half als vissenexpert.’
Werd Coenens Visboek destijds ook al als een unicum beschouwd? ‘Jazeker. Coenen heeft
bij mijn weten nooit overwogen zijn visboeken te laten drukken, iets wat trouwens vanwege
de kleurenafbeeldingen technisch gezien ook vrijwel onmogelijk zou zijn geweest. Hij had
een zeldzaam werk gemaakt, als je dat gaat vermeerderen is het geen unicum meer. Die albums
vormden voor hem een introductie bij hogere kringen en een manier om zijn expertise
te tonen. Als je dat reproduceert, gaat een deel van die werking verloren. Ook vraag ik me
af of hij zichzelf beschouwde als een auteur. Hij zag zichzelf wel als een expert, maar niet als
een echte geleerde. Ik betwijfel of het idee ooit bij hem is opgekomen om zich door middel
van een publicatie op gelijke voet met de geleerden te stellen.’
Primeur
De kans dat er nog heel veel van dit soort spectaculair geïllustreerde handschriften opduiken,
die vervaardigd zijn door autodidacten, schat Florike Egmond laag in. In het Keulse Gemeentearchief
ligt nog een derde album van Coenen, het Haringkoningboek. Egmond weet
echter dat het hier gaat om een onvoltooid, fragmentarisch manuscript: ‘De bladzijden zijn
bijna helemaal leeg, veel illustraties ontbreken. Het bevat veel herhalingen uit eerder werk.