download de pdf - Holland Historisch Tijdschrift

Hollandse Nieuwe 159
Ook op enkele andere plaatsen kon op de boven beschreven wijze door kaken verduurzaamde
vis archeologisch worden aangetoond. We zien het terug in het 17de-eeuwse keukenen
maaltijdafval van de tijdelijke bewoners van het walvisvaartstation Amsterdameiland op
Spitsbergen 30 en – wat dichterbij – van een huishouden in Delft. 31 Buiten de Hollandse sfeer
vinden we resten van gekaakte haring bij de welvarende 15de-eeuwse bewoners van het huis
‘In den Struys’ in Veere 32 en in het 15de-16de-eeuwse keukenafval van de Sint-Salvatorsabdij
in Ename. 33
De 12de-eeuwse Deense haringindustrie
Terug naar Willem Beukelszoon. In 1994 werden bij Selsø-Vestby aan het Roskilde-fjord in
Denemarken onder andere 12de-eeuwse resten van een vissersdorp opgegraven. Hierbij
werden monsters genomen uit kuilen met grote concentraties visbot. Een van deze monsters
is nader onderzocht en bleek de resten te bevatten van ongeveer 1150 haringen. 34 Analyse
van de skeletelementen op dezelfde manier als boven beschreven, toonde dat slechts
een deel van de verschillende typen botten aanwezig was. Alleen het beeld was precies omgekeerd
ten opzichte van dat van de schepen uit Biddinghuizen en Spitsbergen of het huis
te Veere. Misten op deze Nederlandse vindplaatsten botten van de achterkant van de kop, in
Selsø waren juist alleen deze botten aanwezig. Hieruit werd geconcludeerd dat in het dorp
op semi-industriële wijze grote hoeveelheden haring werden geconserveerd door ze te kaken
en te zouten. Wat is teruggevonden is het afval van deze activiteit; de gekaakte haring
werd blijkbaar naar elders verhandeld.
Duidelijk is dat de 12de-eeuwse bewoners van Selsø de techniek van het haringkaken eerder
onder de knie hadden dan de vermeende 14de-eeuwse uitvinder uit Biervliet. De onderzoekers
van het Centrum voor Maritieme Archeologie van het Deens Nationaal Museum verwijzen
deze Nederlandse ‘claim’ dan ook in nette bewoordingen naar het land der fabelen. 35
We gaan er tegenwoordig van uit dat deze techniek waarschijnlijk van de Scandinaviërs is
overgenomen. In ieder geval in de 14de eeuw was er immers een aanzienlijke import van gekaakte
haring uit onder andere Schonen naar Vlaanderen. 36 Dat men daardoor in de Nederlanden
kennismaakte met deze in wezen simpele en effectieve techniek ligt voor de hand,
hoewel een zelfstandige ontwikkeling niet echt is uit te sluiten. Overigens merken de Deense
onderzoekers nog op dat tegenwoordig het kaken van haring in Denemarken alleen nog
wordt toegepast in de vissersstad Skagen, exclusief voor de export naar Nederland.
30 M. Seeman, ‘Fish remains from Smeerenburg, a 17th century Dutch whaling station on the westcoast of Spitsbergen’ in:
D.C. Brinkhuizen en A.T. Clason (red.), Fish and archaeology. Studies in osteometry, taphonomy, seasonality and fishing methods
(BAR International Series 294) (Oxford 1986) 129-139; M. Seeman, ‘Vis op de dis van de 17de-eeuwse walvisvaarders’,
Westerheem 35/4 (1986) 203-210.
31 E. Esser en B. Beerenhout, De waterput van Sint-Hiëronymusdal in Delft; onderzoek aan een deel van de dierlijke resten (Rapport Archeoplan
Eco: Ossicle 51) (Delft 2002).
32 F. Laarman en R. Lauwerier, ‘Vlees, vis en gevogelte’ in: E. Vreenegoor en J. Kuipers (red.), Vondsten in Veere. Middeleeuwse
voorwerpen uit een beerput van huis ‘In den Struys’ (Abcoude / Amersfoort 1996) 91-99.
33 A. Ervynck en W. Van Neer, ‘De voedselvoorziening in de Sint-Salvatorsabdij te Ename (stad Oudenaarde, prov. Oost-
Vlaanderen) Beenderen onder een keukenvloer (1450-1550 A.D.)’, Archeologie in Vlaanderen 2 (Asse 1992) 419-434.
34 I. Bødker Enghoff, ‘A medieval herring industry in Denmark and the importance of herring in eastern Denmark’, Archaeofauna
5 (1996) 43-47.
35 Ibidem, 45; O. Crumlin-Pedersen, Archaeology and the sea (Amsterdam 1996) 24.
36 Degrijse, ‘Schonense en Vlaamse kaakharingen’, 100-107.