download de pdf - Holland Historisch Tijdschrift

More documents

Recommendations

Info

Sandra Langereis Hollandse vis: inleiding Vis als Hollands erfgoed Dankzij de groeiende belangstelling voor ecologie en milieuvraagstukken is de Hollandse vis de afgelopen jaren de aandacht gaan krijgen die hij verdient. In 1998 verscheen een prijswinnende studie over de ecologische transformatie van laatmiddeleeuws Rijnland en de invloed van dit proces op de Hollandse visstand, getiteld Vissen in veenmeren, van historica Petra van Dam (uitgegeven in onze reeks Hollandse Studiën). 1 De Koninklijke Bibliotheek te Den Haag zorgde verleden jaar in samenwerking met historica Florike Egmond voor een uitgave van Hollands oudste geïllustreerde vissenencyclopedie, het 16de-eeuwse handgeschreven Visboek van Adriaen Coenen. Enkele jaren daarvoor was al de uitgave van Coenens handgeschreven Walvisboek verschenen. 2 En ten slotte organiseerde het Centraal Museum te Utrecht in 2004 een originele tentoonstelling over 16de- en 17de-eeuwse geschilderde en getekende visstillevens. 3 Ter elfder ure is bovendien door het Ministerie van Landbouw, Natuurbeheer en Visserij de noodklok geluid over vissoorten die door overbevissing en milieuvervuiling voorgoed uit de Nederlandse wateren dreigen te verdwijnen. De ongeveer tien jaar geleden opgestelde Nederlandse rode lijst van bedreigde en kwetsbare vissoorten vermeldt onder meer de paling als bedreigde vissoort. Over de status van de economisch zo belangrijke, maar door overbevissing bedreigde haring wordt door de belanghebbende partijen fel gestreden (afb. 1). 4 Afb. 1a Oude reclame voor de Hollandse Nieuwe. Foto uit: A. de Boer & W. Klootwijk, Haring en zijn maatjes (Wormer 2003) 42. 1 P.J.E.M. van Dam, Vissen in veenmeren. De sluisvisserij op aal tussen Haarlem en Amsterdam en de ecologische transformatie in Rijnland 1440-1530 (Hollandse Studiën 34; Hilversum 1998). 2 F. Egmond, Het Visboek. De wereld volgens Adriaen Coenen 1514-1587 (Zutphen 2005); integrale webeditie: www.kb.nl/visboek. F. Egmond en P. Mason, Het walvisboek. Walvissen en andere zeewezens beschreven door Adriaen Coenen in 1585 (Zutphen 2003). 3 L.M. Helmus (red.), Vis. Stillevens van Hollandse en Vlaamse meesters 1550-1700 (Utrecht 2004). 4 Zie voor meer informatie over de Rode Lijst: www.visserslatijn.nl/wetgeving.
144 Hollandse vis: inleiding Vis als haring en paling appelleert sterk aan ons nationaal gevoel, ons ‘Hollands’ bewustzijn. Viskramen zijn veelal rood-wit-blauw uitgedost. Voor het eerste vaatje Nieuwe Haring wordt met trots een astronomisch bedrag neergeteld. Waar zouden we zijn zonder de haring? De zorg om het behoud van deze en andere vissoorten wordt mede aangewakkerd door de moderne angst voor het teloorgaan van allerlei ‘nationale culturele waarden’. Het is opvallend dat goedbedoelende hoeders van fauna en flora vaak nationalistische terminologie te berde brengen in hun betogen voor natuurbehoud. Het is niet ongewoon om een normatieve lading te geven aan het onderscheid tussen ‘inheemse’ en ‘uitheemse’ dieren plantsoorten, en om de natuurbeschermingsmaatregelen te willen richten op het behoud van ‘onze’ fauna en flora. De ‘invasie’ van de oersterke Amerikaanse rivierkreeft in Nederlandse wateren zorgt bijvoorbeeld al jaren voor de nodige opwinding in de pers. De ‘opmars’ van dit beestje wordt steevast beschreven in militaristische bewoordingen. ‘Exotische dieren veroveren Amsterdam’ kopte Het Parool afgelopen winter. Het achterliggende motief is dat veel natuurliefhebbers vrezen voor het verdwijnen van typische lokale diersoorten, die biodiversiteit garanderen, ten gevolge van een ecologische mondialisering. De ‘ver-McDonaldisering’ van de nationale fauna is dit verschijnsel wel genoemd. 5 Is Hollandse vis ons natuurlijk erfgoed? De historische feiten stellen deze gedachtengang op de proef. Historisch-ecologen hebben namelijk aangetoond dat, bijvoorbeeld, ook de tegenwoordig alom aanwezige karper bij nadere beschouwing een van origine ‘uitheemse’ vis blijkt te zijn, die mogelijk in de Middeleeuwen is uitgezet in Nederlandse wateren. De even florerende snoekbaars blijkt pas in de 19de eeuw in ons land te zijn geïmporteerd. Aan de andere kant van het spectrum, zo laat het onderzoek van historisch-ecologen zien, zwommen eeuwen geleden nog zalm, steur, elft, zwaardvis en tonijn rond in Nederlandse wateren. Dus wat is eigenlijk Hollandse vis? Valt daar wel een definitie van te geven? Het lijkt erop dat dat een ondoenlijke zaak is. Het dierenrijk heeft zijn eigen springerige historie en dynamiek, nauw verweven met de onophoudelijke ingrepen van de mens in het hem omringende landschap. Afb. 1b Zie kleurkatern. In dit themanummer gaan we dan ook niet op zoek naar een antwoord op de vraag wat Hollandse vis is of was. In plaats daarvan onderzoeken we in hoeverre vis ook in vroeger eeuwen is beschouwd als van buitengewoon grote symbolische waarde voor de geschiedenis van Holland en voor de identiteit van de Hollanders. Gaat de moderne notie van Hollandse vis als nationaal erfgoed terug op een veel oudere culturele betekenisgeving aan vissen? In dit themanummer richten we ons op de periode vanaf circa 1500. Maar laat het meteen gezegd zijn dat alleen al het voorkomen van de drie haringen in het wapen van Enkhuizen en de bekende termen Hoeken (‘vishaken’) en Kabeljauwen aantonen dat Hollandse vis ook in de Middeleeuwen als identity-marker heeft gefungeerd. Een vergelijkbaar onderzoek is enkele jaren geleden verricht op initiatief van het Centra- 5 M. Sevil, ‘Exotische dieren veroveren Amsterdam’, Het Parool, 17 december 2005, PS p. 26. Paroolverslaggever Sevil doet in dit stuk op enigszins gechargeerde wijze verslag van een interview met Martin Melchers, de Amsterdamse stadsecoloog, die genuanceerd tegenover het exoten-vraagstuk staat. Het Parool, 15 augustus 2003, PS p. 7, meldde eerder al dat er in Noorwegen een prijs op het hoofd van de Amerikaanse rivierkreeft is geplaatst, omdat men daar vreest dat dit dier ziekten zal verspreiden en ‘oorspronkelijke diersoorten’ zal bedreigen.
Page 1 and 2: nummer 3 38e jaargang * 2006 Hollan
Page 3: Inhoud 38e jaargang nr. 3, 2006 The
Page 7 and 8: 146 Hollandse vis: inleiding senafb
Page 9 and 10: 148 Hollandse vis: inleiding Afb. 5
Page 11 and 12: Roel C.G.M. Lauwerier & Frits J. La
Page 13 and 14: 152 Hollandse Nieuwe zeldzaamheid.
Page 15 and 16: 154 Hollandse Nieuwe vrienden. Op v
Page 17 and 18: 156 Hollandse Nieuwe Tabel 1 Visres
Page 19 and 20: 158 Hollandse Nieuwe goed voor een
Page 21 and 22: 160 Hollandse Nieuwe Conclusie Er z
Page 23 and 24: 162 Hollandse vissenboeken De visse
Page 25 and 26: 164 Hollandse vissenboeken ben geha
Page 27 and 28: 166 Hollandse vissenboeken dacht aa
Page 29 and 30: 168 Hollandse vissenboeken vincie H
Page 31 and 32: 170 Hollandse vissenboeken Afb. 16
Page 33 and 34: 172 Hollandse vissenboeken Afb. 17
Page 35 and 36: 174 Hollandse vissenboeken proefsch
Page 37 and 38: 176 Hollandse vissenboeken Post / P
Page 39 and 40: 178 Vis op het droge Vis op het men
Page 41 and 42: 180 Vis op het droge Afb. 21 De vie
Page 43 and 44: 182 Vis op het droge van Heusden en
Page 45 and 46: 184 Vis op het droge met Willem Orm
Page 47 and 48: 186 Vis op het droge schilderd. De
Page 49 and 50: 188 ‘Een eigen Hollandsch feest
Page 51 and 52: 190 ‘Een eigen Hollandsch feest
Page 53 and 54: 192 Kleurkatern Afb. 2 De grote wal
Page 55 and 56:
194 Kleurkatern Afb. 4 Titelblad va
Page 57 and 58:
196 Kleurkatern Afb. 10 Willems Beu
Page 59 and 60:
198 Kleurkatern Afb. 13 Haringkonin
Page 61 and 62:
200 Kleurkatern Afb. 15 Houtsnede m
Page 63 and 64:
202 Kleurkatern Afb. 20 Stilleven m
Page 65 and 66:
204 Kleurkatern Afb. 26 Stilleven m
Page 67 and 68:
206 Kleurkatern Afb. 28 Visverkoops
Page 69 and 70:
208 Kleurkatern Afb. 30 Voorbereidi
Page 71 and 72:
210 Kleurkatern Afb. 32 De Vlaardin
Page 73 and 74:
212 Kleurkatern Afb. 37 De platen v
Page 75 and 76:
214 Kleurkatern Afb. 43 Zicht in he
Page 77 and 78:
216 Kleurkatern Afb. 47 Zwaardvisse
Page 79 and 80:
218 Kleurkatern Afb. 50 Sepia (inkt
Page 81 and 82:
220 Kleurkatern Afb. 56 Haaienwokke
Page 83 and 84:
222 Kleurkatern Afb. 61 ‘Amsterda
Page 85 and 86:
224 ‘Een eigen Hollandsch feest
Page 87 and 88:
Page 89 and 90:
Page 91 and 92:
Page 93 and 94:
Page 95 and 96:
Page 97 and 98:
236 Paling als muzikaal symbool hen
Page 99 and 100:
238 Paling als muzikaal symbool voo
Page 101 and 102:
240 Paling als muzikaal symbool Dis
Page 103 and 104:
242 Paling als muzikaal symbool Inm
Page 105 and 106:
Maarten Hell & Sandra Langereis De
Page 107 and 108:
246 de wonderlijke onderwaterwereld
Page 109 and 110:
Page 111 and 112:
Page 113 and 114:
252 De archievenman mogelijk een be
Page 115 and 116:
254 hollands spoor Afb. 53 Zie kleu
Page 117 and 118:
256 hollands spoor gen en opgezonde
Page 119 and 120:
258 hollands spoor re’ mannetje,
Page 121 and 122:
Boekbesprekingen Jeroen Blaak, Gele
Page 123 and 124:
262 Boekbesprekingen op blz. 39-59
Page 125 and 126:
264 Boekbesprekingen komen aan de o
Page 127 and 128:
266 Boekbesprekingen maar bepaald n
Page 129 and 130:
268 Boekbesprekingen Om die wrake w
Page 131:
Aan dit nummer werkten mee: Jeroen
show all

download de pdf - Holland Historisch Tijdschrift

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?