download de pdf - Holland Historisch Tijdschrift

More documents

Recommendations

Info

Hollandse Nieuwe 159 Ook op enkele andere plaatsen kon op de boven beschreven wijze door kaken verduurzaamde vis archeologisch worden aangetoond. We zien het terug in het 17de-eeuwse keukenen maaltijdafval van de tijdelijke bewoners van het walvisvaartstation Amsterdameiland op Spitsbergen 30 en – wat dichterbij – van een huishouden in Delft. 31 Buiten de Hollandse sfeer vinden we resten van gekaakte haring bij de welvarende 15de-eeuwse bewoners van het huis ‘In den Struys’ in Veere 32 en in het 15de-16de-eeuwse keukenafval van de Sint-Salvatorsabdij in Ename. 33 De 12de-eeuwse Deense haringindustrie Terug naar Willem Beukelszoon. In 1994 werden bij Selsø-Vestby aan het Roskilde-fjord in Denemarken onder andere 12de-eeuwse resten van een vissersdorp opgegraven. Hierbij werden monsters genomen uit kuilen met grote concentraties visbot. Een van deze monsters is nader onderzocht en bleek de resten te bevatten van ongeveer 1150 haringen. 34 Analyse van de skeletelementen op dezelfde manier als boven beschreven, toonde dat slechts een deel van de verschillende typen botten aanwezig was. Alleen het beeld was precies omgekeerd ten opzichte van dat van de schepen uit Biddinghuizen en Spitsbergen of het huis te Veere. Misten op deze Nederlandse vindplaatsten botten van de achterkant van de kop, in Selsø waren juist alleen deze botten aanwezig. Hieruit werd geconcludeerd dat in het dorp op semi-industriële wijze grote hoeveelheden haring werden geconserveerd door ze te kaken en te zouten. Wat is teruggevonden is het afval van deze activiteit; de gekaakte haring werd blijkbaar naar elders verhandeld. Duidelijk is dat de 12de-eeuwse bewoners van Selsø de techniek van het haringkaken eerder onder de knie hadden dan de vermeende 14de-eeuwse uitvinder uit Biervliet. De onderzoekers van het Centrum voor Maritieme Archeologie van het Deens Nationaal Museum verwijzen deze Nederlandse ‘claim’ dan ook in nette bewoordingen naar het land der fabelen. 35 We gaan er tegenwoordig van uit dat deze techniek waarschijnlijk van de Scandinaviërs is overgenomen. In ieder geval in de 14de eeuw was er immers een aanzienlijke import van gekaakte haring uit onder andere Schonen naar Vlaanderen. 36 Dat men daardoor in de Nederlanden kennismaakte met deze in wezen simpele en effectieve techniek ligt voor de hand, hoewel een zelfstandige ontwikkeling niet echt is uit te sluiten. Overigens merken de Deense onderzoekers nog op dat tegenwoordig het kaken van haring in Denemarken alleen nog wordt toegepast in de vissersstad Skagen, exclusief voor de export naar Nederland. 30 M. Seeman, ‘Fish remains from Smeerenburg, a 17th century Dutch whaling station on the westcoast of Spitsbergen’ in: D.C. Brinkhuizen en A.T. Clason (red.), Fish and archaeology. Studies in osteometry, taphonomy, seasonality and fishing methods (BAR International Series 294) (Oxford 1986) 129-139; M. Seeman, ‘Vis op de dis van de 17de-eeuwse walvisvaarders’, Westerheem 35/4 (1986) 203-210. 31 E. Esser en B. Beerenhout, De waterput van Sint-Hiëronymusdal in Delft; onderzoek aan een deel van de dierlijke resten (Rapport Archeoplan Eco: Ossicle 51) (Delft 2002). 32 F. Laarman en R. Lauwerier, ‘Vlees, vis en gevogelte’ in: E. Vreenegoor en J. Kuipers (red.), Vondsten in Veere. Middeleeuwse voorwerpen uit een beerput van huis ‘In den Struys’ (Abcoude / Amersfoort 1996) 91-99. 33 A. Ervynck en W. Van Neer, ‘De voedselvoorziening in de Sint-Salvatorsabdij te Ename (stad Oudenaarde, prov. Oost- Vlaanderen) Beenderen onder een keukenvloer (1450-1550 A.D.)’, Archeologie in Vlaanderen 2 (Asse 1992) 419-434. 34 I. Bødker Enghoff, ‘A medieval herring industry in Denmark and the importance of herring in eastern Denmark’, Archaeofauna 5 (1996) 43-47. 35 Ibidem, 45; O. Crumlin-Pedersen, Archaeology and the sea (Amsterdam 1996) 24. 36 Degrijse, ‘Schonense en Vlaamse kaakharingen’, 100-107.
160 Hollandse Nieuwe Conclusie Er zijn allerlei vragen die vooral voor de Middeleeuwen en de tijdvakken daarvóór nog beantwoord zouden kunnen worden aan de hand van bij opgravingen gevonden visresten en ander zoölogisch materiaal. 37 Hoe verliep bijvoorbeeld in Nederland de ontwikkeling van riviervisserij naar zeevisserij, van kustvisserij naar visserij in open water en naar specialisatie in de haringvisserij? Welke rol speelde haring en andere vis in de consumptie van de verschillende bevolkingsgroepen? Wat was het effect van de stedelijke ontwikkeling op de visserij en de consumptie van vis? Voorwaarde is dan wel dat we kunnen beschikken over goede gegevens, wat betekent dat er bij opgravingen uitvoerig bemonsterd moet worden, dat deze monsters met fijnmazige zeven worden gezeefd en dat tijd wordt gestoken in de analyse van de vele vondsten die dit oplevert. En wat de mythe van de Hollandse Nieuwe en Willem Beukelszoon betreft, de Deense vondsten wijzen Willem en zijn uitvinding natuurlijk naar het land der fabelen. Net als Laurens Janszoon Costers boekdrukkunst is het procédé waarschijnlijk van elders binnengehaald en in Vlaanderen, Zeeland en Holland succesvol toegepast. Maar ook mythen mogen gekoesterd worden. Cultuurgoed bestaat behalve uit feitelijkheden ook uit de mythen en verhalen die een rol hebben gespeeld bij het definiëren van een eigen identiteit. Bij een volgend historisch kwartetspel zou daarom naast de ‘roemruchte vrouwen’ en ‘lafhartige moorden’ de categorie ‘gedenkwaardige vertellingen’ niet misstaan. En hoe het ook zij, Biervliet heeft aan de mythe over Willem in ieder geval een mooi 17de-eeuws gebrandschilderd glas-in-loodraam in de Nederlands-hervormde kerk (afb. 10) en een standbeeld op de markt Afb. 10 Zie kleurkatern. overgehouden. 37 R.C.G.M. Lauwerier, ‘De archeozoölogie van de Middeleeuwen. Balans en perspectief’ in: P.J. Woltering, W.J.H. Verwers en G.H. Scheepstra (red.), Middeleeuwse toestanden: archeologie, geschiedenis en monumenten (Amersfoort / Hilversum 2002) 225-233.
Page 1 and 2: nummer 3 38e jaargang * 2006 Hollan
Page 3 and 4: Inhoud 38e jaargang nr. 3, 2006 The
Page 5 and 6: 144 Hollandse vis: inleiding Vis al
Page 7 and 8: 146 Hollandse vis: inleiding senafb
Page 9 and 10: 148 Hollandse vis: inleiding Afb. 5
Page 11 and 12: Roel C.G.M. Lauwerier & Frits J. La
Page 13 and 14: 152 Hollandse Nieuwe zeldzaamheid.
Page 15 and 16: 154 Hollandse Nieuwe vrienden. Op v
Page 17 and 18: 156 Hollandse Nieuwe Tabel 1 Visres
Page 19: 158 Hollandse Nieuwe goed voor een
Page 23 and 24: 162 Hollandse vissenboeken De visse
Page 25 and 26: 164 Hollandse vissenboeken ben geha
Page 27 and 28: 166 Hollandse vissenboeken dacht aa
Page 29 and 30: 168 Hollandse vissenboeken vincie H
Page 31 and 32: 170 Hollandse vissenboeken Afb. 16
Page 33 and 34: 172 Hollandse vissenboeken Afb. 17
Page 35 and 36: 174 Hollandse vissenboeken proefsch
Page 37 and 38: 176 Hollandse vissenboeken Post / P
Page 39 and 40: 178 Vis op het droge Vis op het men
Page 41 and 42: 180 Vis op het droge Afb. 21 De vie
Page 43 and 44: 182 Vis op het droge van Heusden en
Page 45 and 46: 184 Vis op het droge met Willem Orm
Page 47 and 48: 186 Vis op het droge schilderd. De
Page 49 and 50: 188 ‘Een eigen Hollandsch feest
Page 51 and 52: 190 ‘Een eigen Hollandsch feest
Page 53 and 54: 192 Kleurkatern Afb. 2 De grote wal
Page 55 and 56: 194 Kleurkatern Afb. 4 Titelblad va
Page 57 and 58: 196 Kleurkatern Afb. 10 Willems Beu
Page 59 and 60: 198 Kleurkatern Afb. 13 Haringkonin
Page 61 and 62: 200 Kleurkatern Afb. 15 Houtsnede m
Page 63 and 64: 202 Kleurkatern Afb. 20 Stilleven m
Page 65 and 66: 204 Kleurkatern Afb. 26 Stilleven m
Page 67 and 68: 206 Kleurkatern Afb. 28 Visverkoops
Page 69 and 70: 208 Kleurkatern Afb. 30 Voorbereidi
Page 71 and 72:
210 Kleurkatern Afb. 32 De Vlaardin
Page 73 and 74:
212 Kleurkatern Afb. 37 De platen v
Page 75 and 76:
214 Kleurkatern Afb. 43 Zicht in he
Page 77 and 78:
216 Kleurkatern Afb. 47 Zwaardvisse
Page 79 and 80:
218 Kleurkatern Afb. 50 Sepia (inkt
Page 81 and 82:
220 Kleurkatern Afb. 56 Haaienwokke
Page 83 and 84:
222 Kleurkatern Afb. 61 ‘Amsterda
Page 85 and 86:
224 ‘Een eigen Hollandsch feest
Page 87 and 88:
Page 89 and 90:
Page 91 and 92:
Page 93 and 94:
Page 95 and 96:
Page 97 and 98:
236 Paling als muzikaal symbool hen
Page 99 and 100:
238 Paling als muzikaal symbool voo
Page 101 and 102:
240 Paling als muzikaal symbool Dis
Page 103 and 104:
242 Paling als muzikaal symbool Inm
Page 105 and 106:
Maarten Hell & Sandra Langereis De
Page 107 and 108:
246 de wonderlijke onderwaterwereld
Page 109 and 110:
Page 111 and 112:
Page 113 and 114:
252 De archievenman mogelijk een be
Page 115 and 116:
254 hollands spoor Afb. 53 Zie kleu
Page 117 and 118:
256 hollands spoor gen en opgezonde
Page 119 and 120:
258 hollands spoor re’ mannetje,
Page 121 and 122:
Boekbesprekingen Jeroen Blaak, Gele
Page 123 and 124:
262 Boekbesprekingen op blz. 39-59
Page 125 and 126:
264 Boekbesprekingen komen aan de o
Page 127 and 128:
266 Boekbesprekingen maar bepaald n
Page 129 and 130:
268 Boekbesprekingen Om die wrake w
Page 131:
Aan dit nummer werkten mee: Jeroen
show all

download de pdf - Holland Historisch Tijdschrift

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?