download de pdf - Holland Historisch Tijdschrift

226 ‘Een eigen Hollandsch feest’
landsdeel bestonden verschillen in appreciatie van grote of juist kleine, zwaar of minder
zwaar gezouten haringen en van toevoegingen als uitjes en zuurwaren. In de Nederlanden
werd de haring door alle lagen van de bevolking gegeten. De Duitse reiziger Grabner meldt
in 1792 in zijn Brieven over de Vereenigde Nederlanden: ‘De geringer inwoonderen eeten, van St.
Jan af, tot in de Herfstmaand toe, zeer dikwijls haringen, en de Roomschgezinden bijna dagelijksch,
niet alleen tot hunnen gewoone middag- en avondmaaltijden, maar ook wel eens
bij een kop koffij voor het morgen ontbijt’. 17 Deze gewoonte stamt, getuige de vele stillevens
(ontbijtjes) met haring en laag alcoholisch bier, tenminste uit de 17de eeuw.
De aankomst van de Nieuwe Haring werd kenbaar gemaakt
door het uithangen van de zogenaamde ‘haringkroon’ (afb.
28). Een haringkroon werd van oudsher gevlochten over een
met bladertakken bekleed kroonvormig geraamte, waaraan papieren
vlaggetjes, bloemen en rozetten werden bevestigd. De
haringkroon werd aan de buitengevel gehangen, al dan niet op
een staak. Vermoedelijk in de tweede helft van de 19de eeuw
werden de haringkronen ook van andere materialen vervaardigd,
zoals van blik en hout. De traditie van de haringkroon
gaat tenminste terug tot het laatste kwart van de 18de eeuw. De
vorm en uitvoering van de haringkronen lijken sterk op andere
feestelijke kronen die in de publieke ruimte werden gehangen.
Hieronder nemen de zogenaamde ‘bruiloftskronen’ de belangrijkste
plaats in, zoals die bijvoorbeeld door Cornelis Troost (1696-1750) zijn vereeuwigd in
zijn pastel De bruiloft van Kloris en Roosje. 18 Afb. 28 Zie kleurkatern.
Een niet systematische verkenning langs enkele
openbare museale collecties en veilingcatalogi leverde binnen korte tijd een aantal verbeeldingen
van een haringkroon op, die door de beschrijvers niet als zodanig
herkend waren. Een schilderij van de Amsterdamse boekhandel
en loterijkantoor van Jan de Groot (afb. 29) en twee aquarellen met
vrijwel dezelfde voorstelling, alledrie van Isaak Ouwater (1748-1793),
tonen de oudst bekende afbeelding (1779). Terwijl boven in het loterijkantoor
een grote oploop is, bevindt
zich in het souterrain een haringhande-
Afb. 29 Zie kleurkatern. laar, getuige de haringkroon die hiervandaan
naar buiten steekt.
Een ander schilderij, getiteld Voorbereidingen voor de verkoop van
de eerste haring door Adriaen de Lelie (1755-1820) en Willem van
Leen (1753-1825) en gedateerd 1815 (afb. 30), toont het interieur
met een drietal personen: een man, vermoedelijk een haringhandelaar,
bij een keg (taps toelopend vaatje) met de Nieuwe
Haring in de hand. Een dienstmeid maakt van takken en bloemen
een haringkroon. Zij wordt hierbij door een jongetje geholpen,
dat van papier versieringen knipt. Mogelijk is hij het zoontje
van de haringhandelaar, de heer des huizes. Buiten hangt al Afb. 30 Zie kleurkatern.
17 J. Grabner, Brieven over de Vereenigde Nederlanden (Haarlem 1792) 253.
18 E. Buijsen, J.W. Niemeijer e.a., Cornelis Troost en het theater; toneel van de 18de eeuw (Zwolle 1993) 51-52.