download de pdf - Holland Historisch Tijdschrift

More documents

Recommendations

Info

Afb. 15 Houtsnedes met zalm, zwaardvis, tonijn, steur en elft uit De piscibus libri V et de cetis lib. unus uit Opera Omnia van U. Aldrovandi en J. Uterverius (Bologna 1613). Artisbibliotheek, Universiteit van Amsterdam, 472 A 5. Foto’s: C. Richter. Zie ook kleurkatern. Hollandse vissenboeken 169 alle besproken in de werken van Coenen en Uterverius, zijn nagenoeg uit de Hollandse wateren verdwenen en daar is, afgezien van de snoekbaars, maar weinig voor in de plaats gekomen (afb. 15). Archetypen Tot nu toe is er weinig aandacht besteed aan de intrigerende vraag waarom Coenen en Uterverius afbeeldingen van vissen kopieerden uit de werken van hun voorgangers. Van de meeste vissoorten maakten beide auteurs zelf geen tekeningen, terwijl levende of geprepareerde exemplaren wel onder handbereik waren. Aangezien Belon, Rondelet en Salviani onafhankelijk van elkaar beschrijvingen en afbeeldingen van vissen maakten, ontstond er na overname een onoverzichtelijke situatie: bij Coenen vinden we bijvoorbeeld drie en bij Uterverius twee tekeningen van hoosmonden (zeeduivels, Lophius piscatorius), die naar alle
170 Hollandse vissenboeken Afb. 16 Zie kleurkatern. waarschijnlijkheid betrekking hebben op één en dezelfde soort (afb. 16). 19 Coenen geeft in het Walvisboek een uitgebreide toelichting op de hoosmond. In een collage plaatst hij de afbeeldingen van zeeduivels uit respectievelijk Gessner, Belon en Rondelet naast elkaar. 20 Hij schrijft een Franse langdradige toelichting op de diable de mer (zeeduivel) over uit Belon en zet deze tekst in de collage naast zijn eigen Hollandse commentaar: Hij heeft een erg grote buik met aan elke kant een vin, alsof het voeten en klauwen waren van zijn buik. De Scheveningse vissers vangen de hoosmond in hun scholnetten, hij is niet eetbaar en ze gooien hem weg. 21 Boven de collage staat in grote letters het opschrift: ‘Drie soorten hoosmonden’. Bij de afbeelding, ontleend aan Rondelet, plaatst Coenen het bijschrift: ‘Een Hoosmond bij ons’, daarmee suggererend dat de soort van Rondelet in Holland voorkomt. 22 Uterverius schenkt ook veel aandacht aan de zeeduivel. In zijn De piscibus libri V et de cetis lib. unus staat een hoofdstuk met de titel Rana marina, sive Piscatrice (vissende zeekikker), waarin de verschillende Griekse en Latijnse synoniemen van de zeeduivel worden vermeld. Voor de illustraties maakte Uterverius gebruik van een tekening van de Rana vulgaris piscatrix uit Salviani, zonder de bron te vermelden. Een afbeelding van de zeeduivel uit Gessner neemt Uterverius ook over, maar hij wijzigt de tekening, onder andere door langere steeksels op de rug aan te brengen. Hij voegt er de naam Rana piscatrix authoris aan toe. De opmerkelijke behoefte van Coenen en Uterverius om afbeeldingen met beschrijvingen van vissen uit de werken van eerdere onderzoekers over te nemen is moeilijk te verklaren. Ook in andere Europese landen blijken vele Renaissancistische tekeningen van vissen keer op keer door auteurs uit de 16de tot en met de 18de eeuw van elkaar te zijn overgenomen. De afbeeldingen krijgen daardoor in de loop van de tijd een autonome status: het zijn de soorten van Belon, Rondelet, Salviani en Gessner geworden. Deze oude afbeeldingen fungeren, soms zelfs met weglating van de oorspronkelijke beschrijvingen, als archetypen van vissen: ze bieden een bibliografische context en de lezer moet zelf maar uitmaken wat hij met de informatie doet. Zelfs latere natuuronderzoekers uit Holland kozen vissoorten uit deze staalkaarten van archetypen voor het illustreren van hun werken. Dat gold niet alleen voor de al eerder genoemde Johannes Jonston, maar ook voor de bekende geleerden Gerard Blasius (1625-1692), in zijn Anatome animalium (Amsterdam 1681), en Hendrik 19 De naam hoosmond duidt op een grote bek, waarmee de prooi naar binnen gehoosd kan worden. De slechte reputatie van de zeeduivel heeft de soort te danken aan het vlezige hengelvormige aanhangsel dat boven de bek is bevestigd en waarmee kleine vissen worden aangelokt. 20 De afbeelding uit Gessner is een origineel in de zin dat deze door een van de kunstenaars van Gessner naar de natuur is getekend. 21 Egmond en Mason, Het Walvisboek, 200. 22 Verscheidene afbeeldingen zijn door Coenen uit Rondelet overgenomen via het Fischbuch van Forer, waaronder die van de zeeduivel. Als voorbeeld van de wijze waarop afbeeldingen gekopieerd werden, geven we hier een overzicht van de stapsgewijze overname van Rondelets afbeelding van de zeeduivel door opeenvolgende auteurs: Rondelet, L’histoire entiere des poissons uit 1558 bevat de originele afbeelding; Gessner neemt de originele afbeelding van Rondelet over, weergegeven in spiegelbeeld, in zijn Historia animalium liber IIII uit 1558; Conrad Forer neemt Gessners gespiegelde afbeelding over in zijn Fischbuch uit 1563; Adriaen Coenen neemt Forers afbeelding over in zijn Walvisboek.
Page 1 and 2: nummer 3 38e jaargang * 2006 Hollan
Page 3 and 4: Inhoud 38e jaargang nr. 3, 2006 The
Page 5 and 6: 144 Hollandse vis: inleiding Vis al
Page 7 and 8: 146 Hollandse vis: inleiding senafb
Page 9 and 10: 148 Hollandse vis: inleiding Afb. 5
Page 11 and 12: Roel C.G.M. Lauwerier & Frits J. La
Page 13 and 14: 152 Hollandse Nieuwe zeldzaamheid.
Page 15 and 16: 154 Hollandse Nieuwe vrienden. Op v
Page 17 and 18: 156 Hollandse Nieuwe Tabel 1 Visres
Page 19 and 20: 158 Hollandse Nieuwe goed voor een
Page 21 and 22: 160 Hollandse Nieuwe Conclusie Er z
Page 23 and 24: 162 Hollandse vissenboeken De visse
Page 25 and 26: 164 Hollandse vissenboeken ben geha
Page 27 and 28: 166 Hollandse vissenboeken dacht aa
Page 29: 168 Hollandse vissenboeken vincie H
Page 33 and 34: 172 Hollandse vissenboeken Afb. 17
Page 35 and 36: 174 Hollandse vissenboeken proefsch
Page 37 and 38: 176 Hollandse vissenboeken Post / P
Page 39 and 40: 178 Vis op het droge Vis op het men
Page 41 and 42: 180 Vis op het droge Afb. 21 De vie
Page 43 and 44: 182 Vis op het droge van Heusden en
Page 45 and 46: 184 Vis op het droge met Willem Orm
Page 47 and 48: 186 Vis op het droge schilderd. De
Page 49 and 50: 188 ‘Een eigen Hollandsch feest
Page 51 and 52: 190 ‘Een eigen Hollandsch feest
Page 53 and 54: 192 Kleurkatern Afb. 2 De grote wal
Page 55 and 56: 194 Kleurkatern Afb. 4 Titelblad va
Page 57 and 58: 196 Kleurkatern Afb. 10 Willems Beu
Page 59 and 60: 198 Kleurkatern Afb. 13 Haringkonin
Page 61 and 62: 200 Kleurkatern Afb. 15 Houtsnede m
Page 63 and 64: 202 Kleurkatern Afb. 20 Stilleven m
Page 65 and 66: 204 Kleurkatern Afb. 26 Stilleven m
Page 67 and 68: 206 Kleurkatern Afb. 28 Visverkoops
Page 69 and 70: 208 Kleurkatern Afb. 30 Voorbereidi
Page 71 and 72: 210 Kleurkatern Afb. 32 De Vlaardin
Page 73 and 74: 212 Kleurkatern Afb. 37 De platen v
Page 75 and 76: 214 Kleurkatern Afb. 43 Zicht in he
Page 77 and 78: 216 Kleurkatern Afb. 47 Zwaardvisse
Page 79 and 80: 218 Kleurkatern Afb. 50 Sepia (inkt
Page 81 and 82:
220 Kleurkatern Afb. 56 Haaienwokke
Page 83 and 84:
222 Kleurkatern Afb. 61 ‘Amsterda
Page 85 and 86:
224 ‘Een eigen Hollandsch feest
Page 87 and 88:
Page 89 and 90:
Page 91 and 92:
Page 93 and 94:
Page 95 and 96:
Page 97 and 98:
236 Paling als muzikaal symbool hen
Page 99 and 100:
238 Paling als muzikaal symbool voo
Page 101 and 102:
240 Paling als muzikaal symbool Dis
Page 103 and 104:
242 Paling als muzikaal symbool Inm
Page 105 and 106:
Maarten Hell & Sandra Langereis De
Page 107 and 108:
246 de wonderlijke onderwaterwereld
Page 109 and 110:
Page 111 and 112:
Page 113 and 114:
252 De archievenman mogelijk een be
Page 115 and 116:
254 hollands spoor Afb. 53 Zie kleu
Page 117 and 118:
256 hollands spoor gen en opgezonde
Page 119 and 120:
258 hollands spoor re’ mannetje,
Page 121 and 122:
Boekbesprekingen Jeroen Blaak, Gele
Page 123 and 124:
262 Boekbesprekingen op blz. 39-59
Page 125 and 126:
264 Boekbesprekingen komen aan de o
Page 127 and 128:
266 Boekbesprekingen maar bepaald n
Page 129 and 130:
268 Boekbesprekingen Om die wrake w
Page 131:
Aan dit nummer werkten mee: Jeroen
show all

download de pdf - Holland Historisch Tijdschrift

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?