download de pdf - Holland Historisch Tijdschrift

268 Boekbesprekingen
Om die wrake wille is een specialistisch werk waarin
duidelijk gemaakt wordt hoe lokale en regionale
overheden, in een tijd waarin het centraal gezag
zijn geweldsmonopolie nog niet kon handhaven,
probeerden ongebreidelde wraakzucht te beteugelen.
In het Historisch Nieuwsblad (HN 2005-1, blz. 26-
29) bespreekt de promovenda haar eigen boek en
benadrukt ook daar dat de vendetta’s met rituelen
omgeven waren en zich het langst bleven voordoen
in gebieden waar de vorst zijn gezag niet goed kon
handhaven. Het boek is zeer overzichtelijk opgebouwd
waardoor ook de niet specialistisch geschoolde
lezer gemakkelijk anekdoten en feitelijkheden
terug kan vinden.
Paul Hendriks
Mark A. Meadow & Anneke C.G. Fleurkens (eds.),
Symon Andriessoon, Duytsche adagia ofte spreecwoorden
(Antwerp, Heynric Alssens, 1550). In facsimile, transcription
of the Dutch text and English translation. With two
introductory texts by S.A.C. Dudok van Heel and Herman
Roodenburg (Hilversum: Verloren, 2003, 334 blz.,
ISBN 90-6550-720-5).
Het spreekwoordenboek van de Amsterdamse notaris
Symon Andriesz. Bonijn was niet uniek in zijn
tijd. In de 16de eeuw bestond er een levendige belangstelling
voor het onderwerp, zoals blijkt uit het
werk van humanisten (Erasmus!), rederijkers en
schilders (Bruegel!). Er zijn vanaf het laatste kwart
van de 15de eeuw diverse verzamelingen, in handschrift
of druk, overgeleverd. Maar wel uitzonderlijk
is dat hier zo’n 880 Nederlandstalige spreekwoorden
niet slechts worden opgesomd, maar ook
van een verklaring voorzien, zodat we zicht krijgen
op hun toenmalige betekenis en gebruikssituatie.
Dat maakt deze verzameling tot een waardevolle
taalhistorische bron, en levert tevens boeiende lectuur
op, waarbij we enerzijds veel herkennen (hé,
zei men dat toen ook al) en anderzijds gefascineerd
kunnen raken door de creativiteit van onze voorouders
in het vinden van metaforen en plastische
omschrijvingen.
Van het boekje van Symon Andriesz., 103 pagina’s
in klein octavo, zijn tot dusver slechts twee
exemplaren opgedoken, één in een particuliere collectie
en een tweede in de Central Library te Bristol.
De relatief moeilijke bereikbaarheid verklaart
waarom een wetenschappelijke heruitgave niet
eerder tot stand is gekomen. De editie van de Amerikaanse
kunsthistoricus Mark Meadow en de neer-
landica Anneke Fleurkens beoogt zowel tegemoet
te komen aan behoeften van een in taalverschijnselen
geïnteresseerd algemeen publiek, als aan die
van de wetenschap der paroemiologie, de ‘spreekwoordenkunde’,
die elders met meer ambitie is beoefend
dan tot nu toe in Nederland – Roodenburg
verwijst in zijn inleiding naar een internationale bibliografie
door Wolfgang Mieder met 4599 titels.
Die laatste doelstelling leidde tot de keus voor Engels
als taal van de inleidingen en tot een vertaling
in het Engels van Symon Andriessoons tekst. Voor
de onderzoeker die terug wil naar de bron is er een
facsimile, voor de Nederlandse lezer die louter plezier
wil beleven aan het 16de-eeuwse taalgebruik de
transscriptie van de Nederlandse tekst met uitstekende
woordverklaringen.
Herman Roodenburg schetst in een paar bladzijden
de ontwikkeling van het historisch onderzoek
naar spreekwoorden in de Nederlanden, met
onder meer aandacht voor de verschillende visies
op Bruegel. Mark Meadow bespreekt de historische
context, en de plaats en functie van de Duytsche
Adagia daarbinnen. Het werk moet in de eerste
plaats beschouwd worden als een praktische gids
voor verlevendiging van het eigen taalgebruik van
de lezer: opdat (zo stelt het voorwoord) ieder de
spreekwoorden ‘ten betamelijcken tijde soude weten
tallegeren [aan te halen], want soomen sien
mach so sijn die selve dicwils tot diepen verstanden
te gebruycken.’ Meadow legt een relatie met de
toenmalige aandacht voor retorische vaardigheden
en de kunst van de conversatie. Gezien de weinig
systematische opzet van de verzameling zal deze
echter behalve voor instructie ook wel gediend hebben
voor leisure reading: een boekje om voor je genoegen
door te bladeren.
Dudok van Heel, als geen ander thuis in Amsterdamse
archivalia, had door de redacteuren ingetoomd
moeten worden: zijn gedetailleerde genealogische
vondsten met betrekking tot de familie
van Symons weduwe schieten het doel ver voorbij.
Anneke Fleurkens tenslotte biedt een bibliografische
beschrijving van de Duytsche Adagia en bespreekt
de herkomst van de twee exemplaren. Haar
opmerking (blz. 52) dat het jammer is dat het Woordenboek
der Nederlandsche Taal deze bron niet heeft
kunnen gebruiken, snijdt hout, maar dat geldt niet
voor haar lijstje van woorden die in het WNT ontbreken:
‘ten’ is immers een normale bijvorm van
‘tin’ (zie WNT onder tin); ‘vijn’ is geen verbastering
maar een dialectische variant (met ie-uitspraak)
van ‘veen’; ‘spijtich’ lijkt me een zetfout voor ‘spig-