download de pdf - Holland Historisch Tijdschrift

op of vlakbij de bodem leven, tref je een groot aantal
aan die ‘ovipaar’ zijn en dus eieren leggen. Af en
toe vind je op het strand nog wel eens de bekende
eikapsels (met op de vier hoeken de gedraaide draden,
waarmee ze zich kunnen vasthechten aan de
ondergrond) van de haaien en roggen die op onze
kust leven. In Artis hebben in het verleden met
name twee haaiensoorten, de inheemse hondshaai
(Scyliorhynus canicula) en de bruine grondhaai (Chiloscyllium
arabicum), voor nakomelingen gezorgd.
Rond 2000 is daar een derde soort bijgekomen, de
Californische stierkophaai. Anton Dral, al jaren
verzorger in het Artis Aquarium, beschrijft in zijn
artikel in het tijdschrift ARTIS (2001), ‘Van lastige
stierkop tot goede fokstier’, hoe in Artis, en mogelijk
zelfs voor het eerst in een aquarium, de complete
voortplantingscyclus van deze soort is gelukt.
De stierkophaai legt eieren die eruit zien als, 12
bij 5 1 ⁄2 cm grote, reuzenwokkels (afb. 56). De vorm
zorgt ervoor dat een pas gelegd ei zich als het ware
vastschroeft in een
nauwe opening op
de bodem. Meestal
worden de eieren
vlak bij elkaar afgezet,
zodat de legplaats
wel een nest
Afb. 56 Zie kleurkatern.
met eieren lijkt. In
Artis worden de eieren
echter weggehaald en in een speciaal eierrek
geplaatst om te voorkomen dat het mannetje zich
te buiten gaat aan de in zijn ogen klaarblijkelijk lekkere
hapjes en de eikapsels leeg eet. Bij een watertemperatuur
van 16 tot 18 °C komen de 13 cm lange
jongen pas na zo’n negen maanden uit (afb. 57).
In Artis is dat nog niet zelfstandig gelukt en daarom
worden de stierkopjes bij hun ‘geboorte’ wat
geholpen door het kapsel voor hen te openen.
Daarna is de zorg bepaald niet over, de jongen zijn
namelijk lastige eters. In het begin krijgen ze fijn
gemaakt ‘opfokvoer’ en als ze zo’n 35 cm lang zijn,
accepteren ze kleine stukjes vis. Elke week een vitaminen-
en mineralenpil zorgt ervoor dat ze voorspoedig
en gezond opgroeien. Intussen heeft een
aantal van deze unieke Artisjongen een plaatsje in
andere openbare aquaria gevonden.
Je kunt je afvragen, waarom die
voortplanting juist in Artis lukt;
wie weet ligt het aan het stel
stierkophaaien in Artis. Het mannetje
kwam ooit als jongeling op
Afb. 57 Zie kleurkatern.
Artis Aquarium te Amsterdam 257
25 oktober 1968 uit Californië in Artis en pas op 10
april 1990 kreeg hij gezelschap van een halfwas
vrouwtje uit Blijdorp, korte tijd later gevolgd door
een tweede vrouwtje. Begin 1999 bleken beide dames
vruchtbaar te zijn, zij zetten namelijk eieren af,
zij het dat die nog onbevrucht waren. Maar zodra de
man erbij werd gezet, was het raak en tussen 2000
en 2003 kropen meer dan veertig jonge stierkophaaitjes
uit hun eikapsel.
Juweelkardinaalbaars
Tijdens de renovatie van het Artis Aquarium in
1996 en 1997 werd een bijzondere soort aan de Artiscollectie
toegevoegd, de juweelkardinaalbaars.
Het is een klein koraalvisje dat voorkomt in het ondiepe
water met zeegrasbedden rondom het eiland
Banggai en een aantal andere eilandjes ten oosten
van het Indonesische Sulawesi, het vroegere Celebes.
Ooit in 1920 had een arts het visje gevangen en
opgestuurd naar het Natuurhistorisch Museum
van Leiden. Daar werd het dertien jaar later door dr.
Koumans beschreven als de juweelkardinaalbaars
Pterapogon kauderni, om vervolgens tot 1992 weer in
de vergetelheid te geraken. In dat jaar werd hij als
het ware herontdekt door Karl Muller en vervolgens
opnieuw beschreven door twee Australische
ichthyologen (visdeskundigen), Allen en Steene, in
het Franse tijdschrift Revue Française d’Aquariologie
(1995). Het artikel kwam onder ogen van medewerkers
van Artis en voilà, een voor Artis nieuwe
soort was opgedoken.
De bovenstaande èn volgende informatie is ontleend
aan alweer een artikel uit het tijdschrift ARTIS
(1997), ‘Een juweel van een visje’ van de hand van
Anton Dral en Max Janse, de toenmalige bioloog
koudbloedigen in Artis. Juweelkardinaalbaarsjes
zijn muilbroeders, maar waarschijnlijk de enige
soort binnen de groep van de kardinaalbaarzen
(Apogonidae) die een gering aantal, relatief grote eitjes
afzet. Al talloze malen hebben de bezoekers
van het aquarium getuige kunnen zijn van de wonderlijke
voortplanting van de juweelkardinaalbaars.
Van het moment waarop het kuitrijpe
vrouwtje, met haar iets gebogen lichaam trillend
tegen dat van het mannetje, een klontje kuit het water
inschiet, het mannetje er bliksemsnel
zijn homvocht overheen
stort om meteen erna de bevruchte
eitjes in zijn bek te nemen (afb.
58). Het duurt ongeveer twee weken
tot de jongen uitkomen en in
die twee weken lijkt het ‘zwange-