download de pdf - Holland Historisch Tijdschrift

F. Glissenaar, Indië verloren, rampspoed geboren (‘Verloren
verleden’, deel 19) (Hilversum: Verloren,
2003, 96 blz., ISBN 90-6550-460-5).
De reeks Verloren Verleden. Gedenkwaardige momenten
en figuren uit de vaderlandse geschiedenis wil de Nederlandse
geschiedenis beschrijven voor een breed, in
het verleden geïnteresseerd publiek. Ieder jaar verschijnen
minimaal vier delen waarin een spraakmakende
gebeurtenis of persoon in de schijnwerper
wordt gezet. Indië verloren, rampspoed geboren is
het 19de deel van deze serie.
Het aardigste aan het boek vind ik persoonlijk dat
de herkomst van de beroemde uitspraak eens
wordt uitgelegd. In 1914 schreef Christoph Sandberg,
een adelijke heer uit Elburg, een brochure met
de titel ‘Indie verloren, rampspoed geboren’. In de
brochure, geschreven voor de Nederlandsch-Indische
Maatschappij van Nijverheid en Landbouw,
constateert Sandberg met tamelijk vooruitziende blik
dat landen als Japan hun oog zouden kunnen laten
vallen op de rijkdom van Nederlands-Indië. Hij vond
dat dit gevaar te vaak werd gebagatelliseerd. De brochure
leidde in 1914 niet tot veel ophef. Dat de spreuk
later wél heel bekend werd maar de maker niet, zou
volgens Glissenaar kunnen liggen aan het feit dat
Sandberg in de jaren dertig openlijk flirtte met het
nationaal-socialisme (blz. 11).
Na dit vernieuwende eerste hoofdstukje volgen er
nog vier. Hierin wordt chronologisch de tijd van de
VOC tot aan het heden behandeld. Hoofdstuk drie
en vier zijn het lijvigst en behandelen de cruciale periode
van de onafhankelijkheidsproclamatie tot aan
het herstel van de relaties tussen Nederland en haar
voormalige kolonie. In tegenstelling tot het eerste
hoofdstuk wordt hier weinig echt nieuws verteld.
De toon van het boek is hoofdzakelijk neutraal.
Er is aandacht voor de prettige en minder prettige
verhalen van beide kanten. Toch leidt deze ‘neutraliteit’
juist soms tot vervlakking. De constatering
‘Hatta en Sjahrir [...], werden in 1934 in Boven-Digoel
gevangen gezet en later verbannen naar Banda’
(blz. 30) is wel een erg korte omschrijving van
de behandeling van nationalisten door de Nederlandse
regering. Met name Boven-Digoel was een
tropische hel en de verbanning van Hatta en anderen
had daardoor meer impact dan hier wordt gesuggereerd.
Deze versimpeling van de historie doet
zich op meer punten in het boek voor. Het is uiteraard
ook geen sinecure om de toch gecompliceerde
geschiedenis van dit land in 96 bladzijden samen
te vatten. Er zijn duidelijk hier en daar keuzen
Boekbesprekingen 261
gemaakt. De Japanse bezetting is relatief kort beschreven
terwijl de tijd na 1945 juist zeer uitgebreid
aan bod komt. Vooral liefhebbers van de verdragen
na 1945 komen goed aan hun trekken.
In het laatste hoofdstuk wordt de link met het heden
gelegd. Zaken als veteranen en hun gevoelens,
het bezoek van keizer Hirohito in 1971 en de onthulling
van het Indisch monument in 1988 en de
Stichting Japanse ereschulden laten zien dat de kwestie
Indonesië de Nederlandse gemoederen soms nog
steeds beroert. Het stukje ‘Nieuw zeer’ (blz. 92) verhaalt
de problemen die in Indonesië zelf speelden in
de laatste tijd. Met de religieuze conflicten tussen
christenen en moslims en de vele corruptieschandalen
hebben de Indonesiërs zware jaren achter de
rug. Indië verloren eindigt met het antwoord op de
vraag of rampspoed het gevolg was? Het gegeven antwoord
is ‘nee’. De Nederlandse regering had hoge
financiële eisen gesteld bij de totstandkoming van
de onafhankelijkheid. Bovendien werden al snel weer
winsten gemaakt in Indonesië. Eventueel kan gezegd
worden dat de rampspoed zich vooral heeft voorgedaan
in Indonesië en vooral humanitair van karakter
is geweest (blz. 94).
Al met al heeft Glissenaar een heel onderhoudend
boek geschreven. Het gebruik van vele primaire
bronnen en mooi illustratiemateriaal maakt
het aantrekkelijk. Eenieder die een bondig naslagwerkje
zoekt over Indonesië zal zeker plezier beleven
aan Indië verloren, rampspoed geboren.
Saskia de Boer
Leo Lucassen (red.), Amsterdammer worden, Migranten,
hun organisaties en inburgering, 1600-2000 (Amsterdam:
Vossiuspers UvA, 2004, 228 blz., ISBN
90-5629-285-4).
Bij gelegenheid van het 370-jarig bestaan van de
Universiteit van Amsterdam is een lustrumcongres
georganiseerd waarbij diverse aspecten van migratie,
in het bijzonder naar de stad Amsterdam, het
hoofdonderwerp vormden. De redacteur geeft in
een inleidend hoofdstuk een overzicht van de ontwikkeling
van migrantenorganisaties in de huidige
hoofdstad vanaf het einde van de 16de eeuw. Als
een constante in die ontwikkeling kan men de vorming
beschouwen van organisaties met wat ik zou
willen aanduiden als een religieus-ethnische achtergrond.
Als zodanig is in het 17de-eeuwse Amsterdam,
aldus de historica Erika Kuijpers in haar bijdrage