Doctoraatstrajecten in Vlaanderen - Universiteit Gent

Hoofdstuk 4.
Hoe meet je succes
4.1. Wie doctoreert
In deze studie wordt ‘succes’ gedefinieerd als ‘het effectief behalen van een doctoraatstitel’.
Het meten van dit succes geldt als één van de graadmeters om een zicht te krijgen
op het rendement van de investering in doctoraatsonderzoek. Rendement wordt doorgaans
gedefinieerd als een opbrengst in verhouding tot de kosten. In het geval van doctoraatsonderzoek
kan het behalen van de doctorstitel als een succesvolle investering
worden beschouwd. Deze benadering waarbij we focussen op het percentage succesvolle
onderzoekers ten opzichte van degenen die de doctorstitel niet behalen, is evenwel
onderhevig aan een aantal beperkingen.
Een eerste probleem in deze definitie is de afbakening van de groep onderzoekers die
werkelijk aan een doctoraat werken. In het Vlaamse universitaire systeem werd lange
tijd geen onderscheid gemaakt tussen junior onderzoekers die aan een doctoraat werken
enerzijds, en onderzoekers die ‘onderzoek’ uitvoeren zonder doctoraatsobjectief
anderzijds. Vaak werkte iemand jarenlang aan een specifieke onderzoeksvraag die al
dan niet kon resulteren in een doctorstitel. Gaandeweg konden het onderzoek en de
publicaties die daaruit voortvloeiden aanleiding geven tot een bundeling van het werk
tot een doctoraatsproefschrift, als die onderzoeksresultaten tenminste aan de nodige
kwaliteitsvereisten bleek te voldoen. Een doctoraat afwerken was voor velen ‘een levenswerk’.
Indien deze jonge onderzoeker een zelfstandige academische carrière ambieerde,
was die doctorstitel wel een vereiste, maar het was ook mogelijk om jarenlang aan de
universiteit onderzoek te verrichten, er te blijven, of elders werk te zoeken. Respect als
onderzoeker dwong je af door je vakspecifieke kennis op topniveau, je onderzoekservaring
en de aanbevelingen van het diensthoofd.
Het administratieve systeem hoefde ook geen onderscheid te maken tussen onderzoekers
die wel of niet een doctorstitel op het oog hadden. Een inschrijving voor het doctoraat
en/of de doctoraatsopleiding was lange tijd veeleer een administratieve formaliteit
dan een mijlpaal in de start van een onderzoekscarrière. Zolang de groep onderzoekers
die echt de ambitie had om te doctoreren, niet kon worden gedefinieerd, kon aan
een beschouwing van de slaagpercentages ook geen beoordeling in termen van ‘succes’
of ‘rendement’ worden gekoppeld.
De aspirantschappen van het (N)FWO en specialisatiebeurzen van het IWONL/IWT,
beide fiscaal vrijgestelde beurzen, waren lange tijd de enige kanalen die specifiek voor
doctoraatsonderzoek bedoeld waren. Vanaf het midden van de jaren ‘90 konden de universiteiten
zelf ook onderzoekers aantrekken met een vergelijkbaar bursaalstatuut
waaraan ook een doctoraatsverplichting gekoppeld was. Ondanks deze duidelijk herkenbare
statuten bleef het moeilijk om op basis van administratieve data een groep af
te bakenen van wie kon worden verwacht dat ze zouden doctoreren. Een onderzoeker
die is aangesteld als doctoraatsbursaal, bijvoorbeeld, heeft niet altijd de garantie om
vier jaar aangesteld te blijven, en een doctoraatsbursaal die niet langer een doctorstitel
ambieert maar toch nog een nuttige bijdrage levert voor de onderzoeksgroep, kan voor
41