Uygur, Qaqauz, Quzey Qafqaz turkl??rinin ?d ... - Folklor İnstitutu

QARAÇAY-MALKAR (BALKAR) TÜRKLƏRİ
ƏDƏBİYYATININ İNKİŞAF YOLU
Özət: Uzun illər qaraçay-malkar (balkar) ədəbiyyatı tarixini
araşdıranlar onun 18-ci yüzildən başladığını yazırdılar. Son zamanlar
isə qaynaqlara dayanaraq Mikail Şamsi Baştu (835-900),
Tram xan (X-XII yüzillər), Zurum Biyçe (13…-1396), Aqbilek
Biyçe (13…-1396), Qoşayax Biyçe (XVI-XVI yüzillər), Qaltur
Semenov (XVIII yüzil) kimi yaradıcı şəxsiyyətlər haqqında bilgi
verməklə qaraçay-malkar yazılı ədəbiyyatının tarixinin 9-cu
yüzildən başladığını bildirirlər. Gənc araşdırıcıların bəziləri isə
ədəbiyyat tarixlərini Orxon-Yenisey abidələri ilə başlayırlar. Bu
da təbiidir. Xalq özünü tanıdıqca, tarixini öyrəndikcə milli şüuru
artır, tarixinə də, ədəbiyyatına da, mədəniyyətinə də yiyə çıxır.
Rusiya işğalçılarının yeritdiyi ayrı-seçkilik siyasəti gücünü
itirdikcə qaraçay-malkarlar (balkar) arasında əski qıpçaq ədəbiyyatının,
ümumtürk mədəniyyətinin öyrənilməsinə və təbliğinə
da maraq artır. 20-ci yüzildə yaratdıqları ədəbi nümunələri yeni
gözlə saf-çürük edir, Sovet dövründə yasaqlananlar üzə çıxarılır,
dəyərlilərini yenidən çap edərək gənc nəslin ixtiyarına verirlər.
Qaraçay-malkarlar (balkar) günümüzədək zəngin folklorlarını
qoruyub saxlaya bilmiş və onları toplayaraq çap etdirmişlər.
Bunlara daxil olan nartları, tanrılar haqqında nəğmələri,
uşaq folkloru nümunələrini öyrənmək ümumtürk folkloruna,
mədəniyyətinə, dünyagörüşünə yiyələnmək baxımından olduqca
vacibdir. Bu zəngin bir xəzinə vaxtında öyrənilməsə dünya
mədəniyyəti bir parçasını itirmiş olar.
Qaltur Semenov (Semenlanı) (1751-1851), Küçük Bayramukov
(Bayramuklanı) (1772-1862), Qasbot Qoçqarov (Qoçqarlanı)
(1834-1940), Kazım Meçilanı (Meçiyev) (1859-1945), İslam Kırımşamxalov
(Kırımşamxallanı-Teberdiçi) (1864-1910), İsmayıl
229
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com