Uygur, Qaqauz, Quzey Qafqaz turkl??rinin ?d ... - Folklor İnstitutu

Meni ariv görgen son - Məni gözəl görgünən sən.
Börküm nege sanaysan? - Börkümə nə baxarsın?
İl quraqlıq gələndə, yağış yağmayanda insanların bir yerə
toplaşaraq müsəllaya çıxmalarına, Tanrıdan yağış istəmələri
mərasıminə qumuqlar Zemire deyirlər. Zemire mərasiminə qadınlar
qızlar da qatılır və mərasimlə bağlı nəğmələr oxunur.
Qumuqlarda, eləcə də bir çox türk xalqlarında janr kimi
göstərilən yır, jır, cır, çır qədim türklərdə şeirə, nəzmə verilən
ümumi ad olmuşdur. Bu günün özündə də İran İslam Respublikasının
mərkəzi vilayətlərindən olan Əraq ostanında yaşayan
Savə türkləri şeirə yır, şeir söyləyənə yırçı deyirlər (Şamil Əli,
2000:98).
Qumuqlarda yırlar bir neçə misradan başlayaraq bir neçə yüz
misrayadək uzana bilir. Mövzusunda isə məhdudiyyət yoxdur.
Qumuq folklorçularının “Minküllünü yırı”, “Anjili qız”ı
igidlik eposu, “Abdullanı yırı”, “İşayının yırı”, “Zoruşnu yırı”,
“Eldaruşnu yırı”, “Akmurzanı ve Bekmurzanı yırı”, “Ayqazini
yırı”, “Torkalili Tonay biyii yırı”nı igidlik-tarixi yırları, “Soltanmutnu
yırı”, “İslam batırın ve Soltanmutnu yırı”nı (Türkiye
dışındakı...,2002:50, 20-ci cild, Kumık xalkı..., 2002) və sairəni
tarixi yırlar kimi təqdim etsələr də, xalq tərəfindən sevilə-sevilə
oxunur və onlarca yeni-yeni əlavələr, dəyişikliklər də edilir.
Əsarət altında olan xalqların işğalçılar əleyhinə yaratdıqları
bədii əsərlərin ifası, yazıya alınması və nəşri yasaq olsa da,
insanlar həmişə belə əsərləri sevmiş, gizlində olsa da ifa etmiş,
soydan-nəslə ötürərək yaşatmışlar. Nəhəng Rusiya dövlətinə
qarşı 20 ildən artıq döyüşmüş Şeyx Şamil haqqında qumuqların
yaratdıqları və yaşatdıqları “Şamil yırı” da başucalığı ilə
söylənmiş folklor nümunələrindəndir. Yırda deyilir:
Terekleni bulay başın quvartqan,
-Ağaclar belə başını sallamış,
299
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com