Uygur, Qaqauz, Quzey Qafqaz turkl??rinin ?d ... - Folklor İnstitutu

“Pirixun”, “Əmət ilə Sərrap” və s. dram əsərlərini yazırlar (Uyğur
bugünkü zaman ədəbiyyat tarixi, 2001: 294).
Çox təəssüf ki, bu yüksəliş uzun sürmür. Sovet-Çin rəhbərlərinin
birgə planı əsasında uyğur öndərləri 1949-cu ildə Moskvadan
- sovet hökumət rəhbərləri ilə danışıqlardan geri qayıdarkən
SSRİ ərazisində təyyarə qəzasına salınaraq öldürülürlər.
Doğu Türküstan tamamilə Çin kommunist rejiminə tabe
edilir. Bu ağır itki uyğur ədəbiyyatının da, ictimai fikrinin də
böyük itkisinə çevrilir.
Təyyarə qəzasında həlak olanlar arasında dövlət adamı,
siyasi xadim və dramçı Muhammedemin Buğra da vardı. Onun
ölümü ilə dramçılıq sahəsində bir durğunluq yaranır. Buna
baxmayaraq, səhnə boş qalmır. Dünya və Çin dramçılarının
əsərlərindən tərcümələr edilərək səhnələşdirilməyə başlanır.
Uyğur dramçıları sosialist realizmi adlandırılan metoda uyğunlaşaraq
sinfi mübarizəni önə çəkən əsərlər yaradırlar. Bütün
sahələrdə olduğu kimi, dramçılıqda da kommunist ideologiyası
hakim olur. Əsərlərin əsas mövzusunu sinfi mübarizə, keçmişdə
kasıbların varlılar tərəfindən istismar və təhqir edilməsi,
kommunistlərin hakimiyyət uğrunda mübarizədə qazandıqları
qələbələr, proletar diktaturasının dünyanı xilas edəcəyi ideyasının
təbliği və s. təşkil edir.
Bu dövrdə “Toy”, “Yeni yer”, “Aşlık” (gida, ərzaq), “Ağust
boranliri” (Avqust boranları), “Toy marşı”, “Tamğini tartiveliş”
(Möhürü əldə etmə) kimi səhnə əsərləri meydana gəlir.
Diqqəti çəkən odur ki, yollar kəsilsə, əlaqələr qırılsa da, ayrıayrı
imperiyaların tərkibində yaşasaq da, yaradıcı insanlarımız
eyni mövzu üzərində işləmişlər. Azərbaycanda Səməd Vurğun
“Fərhad və Şirin” (1941) əsərini qələmə alıb, Çinin Sintzsyan-
Uyğur Avtonom (Muxtar) Rayonunda da Armiya Ali Sayram
Nimşehit “Pərhat ilə Şirin” adlı əsər yazmışdır. Azərbaycanda
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com
77