Uygur, Qaqauz, Quzey Qafqaz turkl??rinin ?d ... - Folklor İnstitutu

(qumuqlar bu janra tapşurmalar deyir. Cavabları öz içərisində
gizlədilən tapşurmaları qumuqlar çox vaxt yır və sarın şəklində
söyləyir, cavabları da eyni şəkildə verilir), müdrik fikirlər aşılayan
nağıllar, mərasim nəğmələri, miflər, alqışlar, qarğışlar, bir
sözlə, folklorumuz əvəzsiz bədii nümunələr olub yazılı ədəbiyyatın
inkişafına təkan vermişdir. Qumuq yazılı ədəbiyyatı
uzun illər klassiklərdən ayrı salınsa da, zəngin şifahi xalq yaradıcılığına
dayanaraq milliliyini qoruyub saxlaya bilmişdir.
2. Qumuqların yazılı ədəbiyyatı
Son dövrlərdə qumuq tarixini araşdıranlar qürurla Xəzər
hövzəsində, Qafqazda, Ön Asiyada mövcud olan mədəniyyətin
böyük bir hissəsinin onların ulu babaları - protoqumuqlar
tərəfindən yaradıldığını yazırlar (Kadıradjuyev K., 1992:5)
Qumuqlar qədim keçmişləri ilə qürur duysalar da, uzun illər
yazılı ədəbiyyatlarının tarixini XIX yüzildə yaşamış Yırçı Kazakla
başlamışlar. Sovetlər Birliyi çökdükdən sonra bu ideoloji
təsirlər də aradan qalxmağa başladı. Hələlik qumuqlar ədəbiyyatlarını
zəngin folklorları və XV yüzildə yaşamış Ummu
Kamal (Nuri) ilə başlayırlar. Həxtərxan şəhərində oxumuş, xanı
öldürdüyünə görə özü də öldürülmüş Amanxoru (1670-
1706), şeirlərində zalımları, haqsızlığı, xanları və murzaları
tənqid etdiyinə görə gözləri kor edilmiş Sayit Koçxurlunu
(1767-1812), igidliyi tərənnüm edən, yurdu uğrunda savaşan
cəsur insanları öyən Mirza Qaluqlunu (1696-1742) da qumuq
ədəbiyyatına daxil edirlər (Mehran Aziz, 2008:13)
Bugünki Dağıstan Respublikasının ərazisi uzun illər ya tam,
ya da qismən Şirvan bəylərbəyliyinin tərkibinə daxil olduğundan
burada yetişən alim və şairlər də bugünki Azərbaycanla
sıx bağlı olmuşlar.
301
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com