Uygur, Qaqauz, Quzey Qafqaz turkl??rinin ?d ... - Folklor İnstitutu

ən uyğur gənclərinin əsərlərində bunu daha aydın müşahidə etmək
olur. “Tərcüman” qəzetinin təsiri açıq-aydın hiss olunurdu.
19-cu yüzilliyin başlarından yeni istiqamətdə formalaşan
ədəbiyyatın aparıcı şəxsiyyətləri Abdurehim Nizari, Turduş
Axun Qəribi, Noruz Axun Ziyai, Bilal Nazım, Sadır Pəlvan,
Molla Şakir, Seyid Muhəmmət Kaşi və başqaları olmuşdur.
Bunlardan Abdurehim Nizari, Turduş Axun Qəribi, Noruz
Axun Ziyainin dünyagörüşləri, yazı üslubları yaxın olduğu
üçün onların əsərlərindən bəziləri 19-cu yüzilliyin birinci yarısında,
yəni 1841-1842-ci illərdə “Ədiblər hekayəsi” adı altında
toplanaraq əlyazma şəklində xalq arasında sürətlə yayılmışdır.
30 min misradan çox olan bu kitaba bir çox dastanlar, qəzəl və
müxəmməslər daxildir.
Başqa bir əlyazma kitaba Abdurehim Nizarinin (1776-1849)
“Pərhad ilə Şirin”, “Leyli ilə Məcnun”, “Məhsun ilə Gülnisa”,
“Rabiyə ilə Seyiddin” lirik dastan-poemaları, “Çahar dərviş”
kimi didaktik dastan-poemaları, Əlişir Nəvainin qəzəllərinə
yazdığı təxmislər daxildir. Şair mövzularının əksəriyyətini
ənənəvi Şərq süjetlərindən götürsə də, “Rabiyə ilə Seyiddin”
mövzusunu yaşadığı zamanda baş verən hadisələrdən almışdır.
Ona görə də real hadisələrdən bəhs edən bu əsər sosial ədalətsizliyə,
zülmə, haqsızlığa qarşı güclü etiraz notları ilə seçildiyindən
xalq tərəfindən sevilə-sevilə oxunmuşdur.
“Ədiblər hekayəsi”ndə Turduş Axun Qəribin uyğur ədəbiyyatının
yeniləşməsinə güclü təsir göstərən yeni fikirli qəzəlləri
və dastan-poemaları, Noruz Axun Ziyainin “Vamik-
Üzra”, “Məsud ilə Dilara” adlı vəfa və vəfasızlıqdan, eşqə
sədaqətdən bəhs edən məhəbbət dastan-poemaları da vardır.
Yuxarıda adıçəkilən şairlərin müasiri olan Mir Həsən Saburu
qəzəllərini və bir çox şeirlərini Sedai təxəllüsü ilə yazmışdır.
1804-cü ildə Əlişir Nəvainin “Səddi-İskəndər” əsəri
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com
52