Uygur, Qaqauz, Quzey Qafqaz turkl??rinin ?d ... - Folklor İnstitutu

1934-40-cı illərdə uyğur teatrlarında yerli müəlliflərin əsərləri
ilə yanaşı, Ü.Hacıbəylinin “Arşın mal alan” operettası və
özbək şairi Həmzə Həkimzadə Niyazinin 1918-ci ildə yazmış
olduğu “Bay və muzdur” pyesi tamaşaya qoyulur. Bu əsərlər
səhnədə həmişə alqışlarla qarşılanır.
Tamaşalarda aktyorluq, rejissorluq, bəstəkarlıq da edən
gənc Lutpulla Mütəllip xalq dastanları əsasında hazırladığı
“Qərip ilə Sənəm”, “Tahir ilə Zöhrə” operalarını da xalqının
mühakiməsinə verir.
Ümumiyyətlə, Çin imperiyasının zəiflədiyi 20-ci yüzilliyin
birinci yarısını uyğurlarda milli şüurun yüksəlişi, 30-40-cı illəri
isə uyğur dramçılığının “altun dövrü” adlandırmaq olar. Çünki
bu dövrdə Lutpulla Mütəlliplə yanaşı Zunun Qədiri, Hamit
Hakim, Ziya Səmidi, Qasimcan Qəmbəri kimi sənətkarlar “Cəhalətin
cəfası”, “Qönçəm”, “Gülnisa”, “Samsak ağa hirsləndi”,
“Kürəş qızı”, “Gerçək modern”, “Borandan sonrakı aydınlıq”,
“Qanlı dağ”, “Zülümə zaval”, “Pirixun”, “Əmət ilə Sərrap” və
s. dram əsərlərini yazmışlar.
Uyğur araşdırıcılarına görə, bölgədə teatrın mənşəyi çox qədimlərə
gedib çıxır. Refik Ahmet Sevengil “Türk tiyatrosu Tarihi. Eski
Türklerde Dram Sanatı” kitabında yazır: “Çinde hükümdar olan ilk
üç sülalenin kurucuları da Türktür. Bunlar miladdan önce 2202
yılından başlayaraq miladdan önce 250 yılına kadar hüküm
sürmüşlerdir. Görülüyor ki, Çinde ilk defa tiyatrodan bahsedilmesi
-yani 1150 - türklerin idaresi zamanına aittir…. Çinde dram sanatını
himaye edenler ve ilerletenler Türkler olduğu gibi, orada bu
sanatı kurmuş olanlar da Türklerdir” (Sevengül, 1969: 17-20).
Araşdırıcı Əli Əziz isə m.ö. 139-cu ildə Türküstana gələn ilk
Çin elçisi Canq Çienin: “Uyğurlar kendi dil ve yazısına sahib olmakla
kalmayıp, kendilerine özgü müzik, dans, tiyatro, ressamlık
ve heykelteraşlık alanında da çox zengin ürünlere sahiptirler”
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com
72