recenzje - Portret

a czego nie wolno mężowi i żonie
52
jej w mieszczańską mentalność z
religijnym wykazem tego, co wolno,
Z jej punktu widzenia to nie była
kwestia zasad (nikt nie wyposażył
wiotczejącym właśnie bezgłowym
cielsku, wprawił ją w zdumienie.
‘Paluszki rybne’. [...] Widok
rąk Pana, zaciskających się na
podgniatanie zadu bladymi palcami,
które do złudzenia przypominały
pieszczot, jak ujmowanie żołędzi
od dołu upierścienioną ręką czy
ocieranie, jęki, sapanie, widać też
było niezdarne próby dodatkowych
wyprężony, cienki – i przez jakiś
czas słychać było dyszenie,
wgląd w personalia). W bezosobowy
zad wepchnął się penis – długi,
szyby z plaśnięciem (głowa tkwiąca
pod okienną ramą nie pozwalała na
rozpłaszczył się tyłek. Szeroki i
gąbczasty, przykleił się do ciemnej
szarpaninę, gardłowy chichot – i
oto na szybie, tuż przed jej nosem
zapewnić żonie medialny sukces:
„[...] naraz zza okna usłyszała szepty,
rozdziale aktualny Pan Przystupy
zdradza swoją uroczą żonę, aby
prawdziwego bohatera tej książki,
czyli narratora właśnie. W tym oto
strasznym końcu karpia”, który
ujawnia moralistyczne zapędy
rozdziału „O tym, jak Pan wziął
panią z telewizji, o piersiach i o
swojej podopiecznej komentarzami
w nawiasach. Weźmy przykład z
przez jej narratorskiego opiekuna,
który jeszcze opatruje myślenie
(s. 18). W większości wypadków
widzenie bohaterki zawłaszczane jest
historii”, kiedy Przystupa „w końcu
zrozumiała, że musi stąd odejść”
oceanu mowy wszechwiedzącego
gaduły, np. w zdaniu z „Początku tej
świat jej oczami. Są to epizody,
które trzeba wyławiać jak perełki z
wtedy mamy szansę wejrzeć w
myśli Przystupy lub zobaczyć
niekiedy, choć niezwykle rzadko,
w opowiadacza personalnego, a
przez „uczonych w piśmie filologów”
zwany auktoralnym, zmienia się
a jeśli już się jej coś wyrwało, była
to gwara. Niemniej jednak narrator,
9), że w ogóle „niewiele mówiła,
trzymała wszystko dla siebie” (s. 7),
Przystupę, ma dziewiętnaście lat.
Jest chuda, żylasta, jakby sękata” (s.
recenzje
tego ufnego w swą wszechwiedzę opowiadacza? Narrator całej
może takiemu wrażeniu narrator ulega, bo Przystupa, która
„wszystko trzymała dla siebie”, wystrychnęła na dudka także i
narratorowi zawierza. Ocalona została jedynie Przystupa,
jest ona bowiem jedyną postacią, która niczego nie udaje. A
udają i dlatego kompromitują się w oczach narratora, mają
się więc i skompromitować w oczach tego, kto czyta, kto
ujawniania ich hipokryzji i śmieszności, konfrontowania
ich deklaracji i postępków. Wszystkie postacie tej powieści
czytelniczki, utożsamiające się z doświadczeniami Przystupy,
mściwej satysfakcji płynącej z podglądania kolejnych Państwa,
spore obszary znajdują się po „ciemnej strony mocy”. Jest tu
też miejsce na odwołanie się do zdolności odczuwania przez
dłużej. Służąca widzi także życie swoich chlebodawców nie tyle
„od kuchni”, co „od sypialni”, widzi zatem intymność, której
i narodowości przewyższa znacząco mobilność osób gotujących,
do których podniebienie jaśniepaństwa przywiązuje się na
niepodległość. Służąca widzi cząstkowo, wybiórczo, ale więcej
niż kucharka, jej mobilność w przestrzeni domu, społeczeństwa
postać „służącej”, która co najmniej od czasów „Całego życia
Sabiny” Heleny Boguszewskiej pragnie wybić się na literacką
reprezentującej najniższe warstwy społeczne, czyli „świętej
kucharki” – jak zatytułowała swoją powieść Wanda Melcer, na
tematologicznym poziomie, przesunięcie polega tu bowiem
na odwróceniu autorskich oczu od postaci do tej pory
To cząstkowe widzenie jest, tak w „Granicy”, jak i
w „Przystupie”, znaczące dla literatury polskiej na jej
bytu, któremu służyła całym swoim jestestwem” (Z. Nałkowska,
Granica. PIW, Warszawa 1993, s. 36).
angielskiego dyplomaty na siodle. Zaledwie tyle, nie więcej.
Tak wyglądała od strony Bogutowej ta najwyższa kondygnacja
odjeżdżającego Rolls Royce’a z czyimś profilem i dyndającym
za szybą pluszowym fetyszem, czasami ogon konia i kawałek
ich życia i z tej perspektywy je oglądała: „Z okna kuchni,
wychylając się na lewo, Bogutowa mogła niekiedy zobaczyć tył
co to przez Zenona Ziembiewicza skrzywdzona została. U
hrabiów Tczewskich stara Bogutowa zajmowała się „kuchnią”
widzenia – znajduje się on w „Granicy” Zofii Nałkowskiej, a
dotyczy egzystencji starej Karoliny Bogutowej, matki Justyny,
Otóż mamy w literaturze polskiej podobny fragment takiego
bezrefleksyjnego, acz krytycznego w zamiarze narratorskim
dzieci)” (s. 31). Być może narażę się na zarzut, że wszystko mi
się z literaturą kojarzy, nie byłby on wszakże bezpodstawny.
męskich: włochatych (starzy rockmani), nieckowatych (młodzi
pieśniarze), skrytych pod bluzą (wykonawcy piosenek dla
obcasach, gołych brzuchów z kolczykami lub tatuażami oraz
biustów: damskich, widocznych zza prześwitów bluzek, i
wiedzy o człowieku: „Z perspektywy piwnicznego okna
Przystupa podziwiała paradę nóg chwiejących się na wysokich
w personalia”, co buduje wrażenie typowości wydarzeń i
postaci, pretenduje niemal do uniwersalności pewnego rodzaju
znaczeniu architektonicznym, jak i klasowym, jest więc
widzeniem fragmentarycznym, „nie pozwalającym na wgląd
„Wieloryb po drugiej stronie szyby” widziany jest przez
Przystupę z perspektywy niższej kondygnacji zarówno w
Adama, by ugryzł – tymczasem wieloryb po drugiej stronie
szyby…” (s. 31-32).
[...]). To była sprawa proporcji – Gwiazda miała pupę zgrabną,
jędrną, o idealnym kształcie jabłka, którym ponoć Ewa skusiła