Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
68 GERHART B. LADNER<br />
symbolicznym przedstawianiem czlonkow czy rysow w wizerunku czlowieka<br />
w sztuce z tego samego okresu (por. np. kapitel z Hiobem z Saint-Andre-le-Bas<br />
w Vienne, z ok. r. 1152).<br />
Coraz bardziej calosciowe i bardziej jednolite ozywienie cielesnego<br />
obrazu czlowieka w sztuce konca dwunastego i pocz'!tku trzynastego<br />
wieku rna nawet jeszcze blizsze paralele we wspolczesnej mysli. Rozwojowi<br />
sztuki bowiem towarzyszylo, a przynajmniej w jego pomiejszych stadiach<br />
bye moze wplywalo nan powstanie nowej psychologii, ktorej znaczenie dla<br />
sztuki podnosili juz W. Kohler, E. Panofsky i R. Grinnell, a co nalei:aloby<br />
dokladnie przebadae. Wszystko, co tu mog~ zrobic, to zwrocic uwag~ na<br />
kilka interesuj,!cych tekstow.<br />
W obr~bie chronologicznych ram tego wykladu nie da si~ przedyskutowae<br />
Alberta Wielkiego i Tomasza z Akwinu arystotelianskiej koncepcji<br />
duszy jako formy czy organizujl!cej i jednocz,!cej zasady ciala, jakkolwiek<br />
nalezy pami~tae 0 tej doktrynie, jako 0 logicznym zakonczeniu<br />
ideologicznego rozwoju, z ktorym b~ziemy si~ stykac.<br />
Nowa psychologia subtelnie stopniowala relacje mi~dzy cialem a duSZll;<br />
bylo to cos zupelnie roinego od dosyc ostrego i bezkompromisowego<br />
przeciwstawiania ducha i materii w mysli wczesnosredniowiecznej. Nawet Jan<br />
Szkot, chociai: znal i uzywal takich pomoklasycznych i patrystycznych poj¢,<br />
jak motus vitalis i sensus interior, ktore l'lcz,! cialo z duSZll, a dus~ z duchem,<br />
przypisywal irn funkcje niemaJ czysto duchowe - ich wymiar cielesny prawie<br />
calkiem ulatnial si~ w dynamicznym porywie jego spirytuaJistycznego monizmu.<br />
Mysliciele dwunastego i pocz'!tku trzynastego wieku powr6cili dp<br />
przedsredniowiecznej tradycji psychologicznej, nawi4Zuj4C scislej do ldasycznych<br />
elementow z Augustyna i Boecjusza, a taue stopniowo przyswajaj,!c<br />
sobie nowo odkrywane trcici neoplatonskie, hermetyczne, greckie i medyczne<br />
arabskie. Dzi~ki temu byli w stanie ukazac duzo jaSniej, niz nawet Szkot<br />
- z kt6rego, nawiasem mowi'lC, rowniez korzystaJi i ktorego opracowywaJi<br />
- ze doswiadczenie cielesnych zmyslow jest niezb~ne dla dzialania duszy i ze<br />
rozum sam nie moze bez nich funkcjonowaC.<br />
Glowne zrodlo tej nowej psychologii da si~, bye moze, odnaJezc<br />
w traktacie Hugona ze Swi~tego Wiktora De unione corporis et spiritus.<br />
W tym niewielkim dzielku pr6buje on znaleZc ogniwo posrednie mi~zy<br />
duchem a cialem; gdyby takiego nie bylo, oba one nie moglyby si~ spotkac.<br />
Od strony ciala tym posrednim by tern jest wrazliwosc (sensus), od strony<br />
ducha jest to wyobraznia (imaginatio), poniewaz wrai:Jiwosc staje si~<br />
wyobraini,! z chwil,!, gdy dociera do duszy, sk,!d nast~puje dalsze<br />
wznoszenie si~ ku ratio alba scientia, ku intelligentia alba sapientia, a zatem<br />
ku Bogu. Doktryn~ t~ rozwijano dalej w szkole wiktorynskiej, a stamt,!d<br />
w mniej lub bardziej zmodyfikowanym ksztalcie rozeszla si~ ona dalej,<br />
si~g aj,!c na przyklad do szkoly w Chartres i w sposob dosc nieoczekiwany<br />
do cysters6w - Ailreda z Rievaulx, Izaaka ze Stella i Alchera z Oairvaux.<br />
Wszyscy ci autorzy budowali swoj'l nauk~ 0 zyciu duchowym na podstawie<br />
aktualnej wiedzy psychologicznej i fizjologicznej.
Change language