اقتصاد سیاسی

92 ف.‏ م.‏ جوانشیرکه بهمراتب بیش از نیاز بازار محلی خود تولید کنند و رشتههای حامی صنعت در بخشهایمعینی از کشور زمینهٔ‏ رشد پیدا میکرد.‏ با پیدایش سرمایهداری،‏ نقش سرمایهٔ‏ بازرگانی دراین موارد کامالً‏ برعکس شد.‏ بازرگانان شروع به فروش کاالهای مؤسسات سرمایهداریمیکنند،‏ و از این پس نهتنها برای پیشهوران بازار پیدا نمیکنند بلکه آنها را ورشکستمیکنند و از حامیان نظام سنتی به دشمن آن و عامل ورشکستگی آن نظام بدل میشوند.‏اگر دقت کنیم میبینیم که سرمایهٔ‏ بازرگانی در این مرحله،‏ یعنی در مرحلهٔ‏ رشد سرمایهدارییا مرحلهٔ‏ انباشت بدوی،‏ یکی از مهمترین عوامل اقتصادی سلبمالکیت از تولیدکنندگانکوچک است.‏ نظام سرمایهداری،‏ شبکهٔ‏ بازرگانی پیش از سرمایهداری را بهخدمت میگیرد،‏بهدست بازرگانان کاالهای خود را میفروشد و یا کاالها و مواد خام مورد نیاز را میخرد،‏و از این طریق شبکهٔ‏ بازرگانی را به عاملی برای ورشکست کردن نظام سنتی بدل میکند.‏سرمایهٔ‏ بازرگانی در ایران،‏ برخالف اروپا،‏ بهخدمت سرمایهٔ‏ ایرانی در نیامد،‏ بلکه بهخدمتسرمایهٔ‏ خارجی در آمد و صنایع ملی را بهسود سرمایه خارجی ورشکست کرد.‏ در همان زمانکه استعمارگران از ایران امتیازات استعماری گرفتند،‏ بازرگانان انگلیسی تجارت تریاک را درسراسر خلیح فارس و سواحل اقیانوس هند تا اقیانوس آرام و سواحل چین در دست خودگفتند.‏ آنها ایران را نیز بهعنوان یکی از تولیدکنندگان و صادرکنندگان و مصرفکنندگانمهم تریاک برگزیدند.‏ تریاک ایران مرغوب بود و صد سال پیش هر پوند آن تا 3 دالر معاملهمیشد.‏ از سواحل جنوب ایران ساالنه 700 هزار روپیهٔ‏ طال تریاک صادر میشد.‏ در نتیج ‏ٔهاین معاملهٔ‏ شیرین،‏ بسیاری از سران قبایل جنوب و مرکز ایران و بهویژه قبایل بختیاری بهتولید تریاک روی آوردند و بسیاری از بازرگانان مناطق مرکزی و جنوبی به تجارت تریاک رویکردند.‏ میلیونها ایرانی به این ماده مخدر آلوده شدند.‏ در مقابل،‏ کیسهٔ‏ انگلیسها و عدهایاز خوانین و تجار پر شد.‏ حدود صد سال پیش،‏ بر اثر تبدیل گندمزارها به مزارع خشخاش،‏قحطی بزرگی پیدا شد که مردم بسیاری از گرسنگی مردند.‏ این قحطی و قحطیهای پس ازآن هر چندگاه تکرار میشد و مردم را از گرسنگی میکشت،‏ ولی بازرگانان بزرگ غله و اشرافصاحب امالک و انبارهای غله را به آالف و الوف میرساند.‏از حدود یکصد سال پیش،‏ هجوم منسوجات خارجی آغاز شد.‏ پارچههای پشمی و پنبهایانگلیسی و روسی بازارها را پر کرد،‏ بهطوری که تولیدکنندگان ایرانی ورشکست شدند و صنعتنساجی ایران نابود شد.‏ ظاهر معامالت تغییری نکرده بود.‏ معامالت ظاهراً‏ همانقدر درستبود که قبالً‏ هم بود،‏ اما باطن آنها ماهیتاً‏ تغییر کرده بود.‏ معامالت قبلی برای تقویت صنعتگرایرانی بود،‏ معامالت جدید برای ورشکست کردن آن.‏ و روشن است که تکتک بازرگانانواردکننده و فروشندگان کاالهای خارجی این هدف را که اقتصاد ملی کشور را ورشکست کنندپیش روی خود نگذاشته بودند و طبق نقشه عمل نمی کردند.‏ ولی سرمایهداری امپریالیستیدوران استعمار طبق نقشه عمل میکرد.‏ بهجز شرکت نفت انگلیس،‏ بقیهٔ‏ انحصارات شبک ‏ٔه